ιστορίες για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Εκπαιδευτική ιστοσελίδα:
Διδακτικά σενάρια για το Γυμνάσιο και την Α’ Λυκείου

Στόχοι της ιστοσελίδας

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ιστοσελίδας αποσκοπεί στη δημιουργία κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον ναζισμό στην Ελλάδα, με έμφαση στα «μαρτυρικά χωριά» μέσω διαθεματικής και πολυτροπικής προσέγγισης.

Ειδικότερα, επιδιώκει:

να δώσει στους εκπαιδευτικούς αυτό το υλικό ως συμπληρωματικό εργαλείο, κυρίως για τα μαθήματα ιστορίας, γλώσσας και λογοτεχνίας, την ευέλικτη ζώνη, το μάθημα project, τις σχολικές γιορτές,
να ενθαρρύνει τους μαθητές να κατανοήσουν και να νοηματοδοτήσουν ιστορικά, πολιτισμικά και οικονομικά δεδομένα μέσω έρευνας πηγών (μαρτυρίες, αρχεία, οπτικό υλικό),
να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν μία ευρύτερη προοπτική για την ιστορία μέσω ποικιλίας πολυτροπικών κειμένων (video, αφηγήσεις, μνημεία),
να βοηθήσει τους μαθητές να εκτιμήσουν την ειρήνη και τη συμβολή της Γερμανίας σ’ αυτήν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (γερμανικές αποζημιώσεις, δημόσια αναγνώριση της ενοχής, ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος).

Τίτλος διδακτικού σεναρίου

«Η βία κατά του άμαχου πληθυσμού: περιπτώσεις μαρτυρικών πόλεων και χωριών»

Εισαγωγή

https://ww2istories.gr/index.php/2015-03-21-15-54-28?id=1

Κάθε γενιά μπορεί να «γράφει» την ιστορία από τη δική της σκοπιά, η οποία μπορεί να είναι διαφορετική κάθε φορά. Η σημερινή γενιά μαθητών σχηματίζει μια εικόνα για το παρελθόν της διαφορετική από αυτή των προηγούμενων γενεών και αυτό γιατί το παρόν διαμορφώνει την οπτική μας για το παρελθόν. Για να στραφούμε προς το παρελθόν και να εμπλακούμε με τους μαθητές μας σε ζητήματα μιας άλλης εποχής πρέπει να έχουμε βρει έναν τρόπο σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν, θέτοντας τα δικά τους ερωτήματα, προβληματισμούς και ανησυχίες. Το παρόν αποτελεί συνέχεια του παρελθόντος και οι μαθητές με τη διδασκαλία της ιστορίας αποκτούν την επίγνωση ότι το παρελθόν συνδέεται άμεσα με τη ζωή τους και το μέλλον τους. Η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και η καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης των μαθητών (βασικές επιδιώξεις της ιστορικής εκπαίδευσης) δημιουργούν τις προϋποθέσεις για τη συγκρότηση υπεύθυνων, ενεργών και συνειδητών πολιτών.

Πώς και γιατί ένα ζήτημα, όπως τα μαζικά αντίποινα την περίοδο της Κατοχής, μπορεί να επικαιροποιηθεί, ώστε να γίνει όχι μόνο ελκυστικό προς τους μαθητές αλλά να συμβάλει στη συγκρότηση της δημοκρατικής τους συνείδησης; Πρόκειται για τραυματικά και επίμαχα ιστορικά γεγονότα, ένα συγκρουσιακό ιστορικό θέμα για τις τοπικές κοινωνίες με πολιτικές ευαισθησίες που διεγείρει έντονα συναισθήματα. Ωστόσο, επιβάλλεται να επικαιροποιηθεί προβάλλοντας ορισμένους σύγχρονους προβληματισμούς και ανησυχίες μας, όπως (α) η έξαρση της ακροδεξιάς —εκτός από το κοινοβουλευτικό φαινόμενο, παρατηρείται μεταξύ των μαθητών δημοφιλία οργανώσεων όπως η «Χρυσή Αυγή» με φιλοναζιστικές πρακτικές και πολιτικές, εντείνοντας φαινόμενα βίας, ξενοφοβίας και ρατσισμού— ή (β) το έντονο αντι-γερμανικό κλίμα που διαμορφώνεται εξαιτίας των σημερινών οικονομικών και πολιτικών συνθηκών –συχνά γίνονται αναλογίες με τις απάνθρωπες συνθήκες της Κατοχής, αναδύονται τραυματικές μνήμες και επιρρίπτονται ευθύνες στη σύγχρονη Γερμανία, ενδυναμώνοντας εθνοκεντρικές θεωρήσεις.

Στην ενότητα αυτή επιλέγουμε να προσεγγίσουμε όψεις του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου με κριτήριο τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου για την ανθρωπότητα. Εστιάζουμε στις περιπτώσεις των μαρτυρικών πόλεων και χωριών κατά την περίοδο 1941-1944, όπου η πρακτική των αντιποίνων και, ιδιαίτερα, η βία κατά του άμαχου πληθυσμού κορυφώθηκε, και ανιχνεύουμε τους ιδεολογικούς, κοινωνικούς ή ψυχολογικούς μηχανισμούς που οδήγησαν πολλούς ανθρώπους σε εγκληματικές πράξεις. Το ενδιαφέρον μας για το τοπικό δε θέλουμε σε καμία περίπτωση να μειώσει τη σημασία που έχει μία πιο διευρυμένη οπτική ή να μας εγκλωβίσει σε ένα δίπολο θύτη-θύματος με εθνοκεντρικά χαρακτηριστικά. Διερωτώμαστε τι εκθρέφει τη βία και τη μνησικακία, το γιατί υπήρξε αυτή η βία και πώς να μην ξανασυμβεί, με την προοπτική αφενός της συμφιλίωσης με το παρελθόν και τον «Άλλο» και αφετέρου της κριτικής στάσης απέναντι σε ιδεολογίες με ολοκληρωτικό χαρακτήρα.

Οι πηγές της προφορικής ιστορίας είναι αυτές που ανθρωποποιούν την ιστορία και δίνουν «φωνή» στους καθημερινούς ανθρώπους που βίωσαν τα ιστορικά γεγονότα φωτίζοντας πολλαπλές και εναλλακτικές εκδοχές της ιστορίας. Οι πρωτογενείς πηγές και ιδιαίτερα οι (προφορικές ή γραπτές) μαρτυρίες αποτελούν τη βάση του εκπαιδευτικού υλικού της ενότητας, καθώς ως πηγές βιωμένης εμπειρίας μάς επιτρέπουν τη βαθύτερη κατανόηση του παρελθόντος, τη διερεύνηση της ατομικής και συλλογικής μνήμης και εντείνουν την ιστορική ενσυναίσθηση και την πολυπρισματικότητα. Η αξιοποίησή τους πρέπει να γίνεται με υπευθυνότητα, σύνεση και επίγνωση του συναισθηματικού και ιδεολογικού φορτίου τους και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Στην ενσυναισθηματική και πολυπρισματική αυτή προσέγγιση είναι εξαιρετικά βοηθητικές οι δευτερογενείς πηγές, όπως η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος, καθώς συχνά μεταφέρουν το ιστορικό πλαίσιο και το κλίμα της εποχής, τα ψυχογραφικά χαρακτηριστικά ανθρώπων και τα ηθικά τους διλήμματα συμβάλλοντας στη βαθύτερη ιστορική κατανόηση. Η αφήγηση και η αναπαράσταση τραυματικών εμπειριών στην τέχνη, με ποικίλα μέσα και τρόπους, καθίσταται ένα είδος διεξόδου και λύτρωσης ή, ακόμα και, επούλωσης του τραύματος.

Περιεχόμενο

Ο χάρτης που ακολουθεί είναι ενδεικτικός και ενδεχομένως δεν συνιστά πλήρη καταγραφή των μαρτυρικών πόλεων και χωριών, καθώς μια εξαντλητική έρευνα για περαιτέρω στοιχεία ήταν αδύνατη στο πλαίσιο αυτού του εγχειρήματος.
Στον χάρτη υπάρχουν σημειωμένες τοποθεσίες μαρτυρικών πόλεων και χωριών που μνημονεύονται στις πηγές που αναφέρονται στην «Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό».
Σε κάθε σημείο αναφέρεται το όνομα του τόπου και η/οι ημερομηνία/ες καταστροφής του από τις κατοχικές δυνάμεις ως πράξη αντιποίνων.
Τα σημεία έχουν ομαδοποιηθεί ανά έτος: κάνοντας κλικ στο κουμπί πάνω αριστερά υπάρχει η δυνατότητα επιλογής του έτους από την αναδυόμενη λίστα. Δείτε εδώ για ενδεικτική χρήση στη διδασκαλία.

Χάρτης

Μαρτυρικές πόλεις και χωριά 1941-1944

Αυτός ο χάρτης δημιουργήθηκε μέσω του Google My Maps

Ακολουθεί γενικό εκπαιδευτικό υλικό, καθώς και παρουσίαση υλικού από συγκεκριμένους τόπους:

Κείμενα

Γιώργος Κόκκινος (επιμ.) «Το αυγό του φιδιού: ο φασισμός και ο ναζισμός στην Ευρώπη», Φάκελος ΕΚΕΒΙ.

Ο Μεσοπόλεμος είναι η ιστορική περίοδος στην οποία εξετάζεται το φαινόμενο του φασισμού-ναζισμού στην Ευρώπη. Το περιεχόμενο του φακέλου κινείται σε δυο άξονες: α) το ιστορικό πλαίσιο, το φασιστικό και το ναζιστικό καθεστώς και η ερμηνεία τους και β) τέχνη και φασισμός-ναζισμός. Σε σχέση με την ηλεκτρονική μορφή του φακέλου προβλέπεται συνδυασμός κειμένου και εικόνας, πηγές ομόχρονες και ετερόχρονες, ασκήσεις-δραστηριότητες καθώς και ηλεκτρονικές αναβιώσεις μέρους από εκθέσεις σχετικές με το θέμα.

Η εποχή του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου 1940-1945: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.

Μανώλης Γλέζος (επιμ.) (20062). Μαύρη βίβλος της Κατοχής. Αθήνα: Εθνικό Συμβούλιο για τη διεκδίκηση των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα. Ηλεκτρονική έκδοση. Ιδιαίτερα σελ. 60-91: Χρονολογικός πίνακας που καταγράφει καταστροφές χωριών, ομαδικές εκτελέσεις και μαζικά αντίποινα την περίοδο 1941-1944.

«Η λογική της βίας και της τρομοκρατίας» (Διαταγές του στρατάρχη Κάιτελ). Βλ. Mark Mazower (1994). «Η λογική της βίας και της τρομοκρατίας: 1943-44» Στην Ελλάδα του Χίτλερ: η εμπειρία της Κατοχής / μτφρ. Κώστας Κουρεμένος. Αθήνα: Αλεξάνδρεια και Στράτος Δορδανάς (2007). Το αίμα των αθώων: αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία, 1941-1944. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Χάγκεν Φλάισερ (1999) «Η εικόνα του Άλλου», εφημερίδα Καθημερινή, 25/04/1999.

Χάγκεν Φλάισερ (1999) «Οι συμπληγάδες της ναζιστικής λογικής», εφημερίδα Καθημερινή, 14/11/1999.

«Πώς σώθηκε ένας Ιταλός στρατιώτης: χρονικό ανθρωπιάς στην αγκαλιά των Αγράφων». Άρθρο στην εφημερίδα Έθνος, 28/10/2011.

«Η σφαγή του Σάρπβιλ που ‘ξύπνησε’ τον ΟΗΕ κατά των φυλετικών διακρίσεων. Σήμερα και η Ελλάδα είναι αντιμέτωπη με τους νταήδες και τον ρατσισμό». Άρθρο στη Μηχανή του Χρόνου, 20/03/2015. Προτείνεται για δραστηριότητες επέκτασης.

Εικόνες

Γλυπτό της Marie Uchytilová «Μνημείο Παιδιών – Θυμάτων Πολέμου» (The Children’s War Victims Monument) (1969) στη μνήμη των παιδιών του Λίντιτσε. Στις 2 Ιουλίου 1942, στο Λίντιτσε (Lidice), ένα μικρό χωριό της Τσεχοσλοβακίας, 82 παιδιά μεταφέρονται στο στρατόπεδο εξόντωσης Chelmno και δολοφονούνται από τους Ναζί με δηλητηριώδη αέρια ως ένα από τα μέτρα αντιποίνων για τη δολοφονία του Reinhard Heydrich, ανώτατου στελέχους των Ες-Ες, επιφορτισμένου με την «Τελική λύση του Εβραϊκού ζητήματος» και υπεύθυνου του Ολοκαυτώματος.
Πηγή: TVXS, φωτογραφία μέσω Wikimedia Commons

Τέσσερις ημέρες μετά την απόβαση των Συμμάχων στη Νορμανδία, το στρατιωτικό σύνταγμα των SS με την ονομασία «Ο Φύρερ» (Der Führer) κάνει έφοδο στο μικρό ορεινό χωριό Οραντούρ-συρ-Γκλαν (Oradour-sur-Glane) στη βορειοδυτική Γαλλία. Οι Γερμανοί εκτέλεσαν εν ψυχρώ 642 αμάχους – ανάμεσά τους 254 γυναίκες και 207 παιδιά. Ένα έγκλημα που καταγράφηκε στην Ιστορία ως η μεγαλύτερη σφαγή στη δυτική Ευρώπη.
Περισσότερα: «70 χρόνια από τις σφαγές σε Δίστομο και Οραντούρ», Deutsche Welle. Φωτογραφία μέσω Wikimedia Commons.

Μεταπολεμική αφίσα που διαφημίζει τις επιτυχίες της Αστυνομίας Πόλεων. Ο Σούμπερτ εικονίζεται ως χάρος που κρατά δρεπάνι πάνω από τη φλεγόμενη Μακεδονία και Κρήτη.
Πηγή: Μηχανή του Χρόνου

Χάρτης που απεικονίζει τις κατεστραμμένες πόλεις και χωριά της Ελλάδας από τις δυνάμεις Κατοχής. Κατεβάστε το αρχείο. Πηγή: Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης (1946). Αι θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέρος Α’ και Μέρος Β’. Επανέκδοση από την Καθημερινή, 2014.

Βίντεο

«Νεοναζί: Το Ολοκαύτωμα της Μνήμης» ντοκιμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου.

«Με αφορμή την άνοδο της Χρυσής Αυγής στις τελευταίες εκλογές, το ντοκιμαντέρ ερευνά τη μνήμη, τη λήθη και την ιστορική αλήθεια στην σύχρονη Ελλάδα, μέσα από τα μάτια των μαθητών ενός Λυκείου, στο Δίστομο. Συγκλονιστικές μαρτυρίες από τις σφαγές των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και των συνεργατών τους, που θέλουν να πάρουν την ρεβάνς για την ήττα του ναζισμού, 70 χρόνια πριν. […] Ένα ντοκιμαντέρ μέσα στο ντοκιμαντέρ, για τη μνήμη και τη λήθη».
Πηγή και αναλυτικότερη περιγραφή: Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα.
Συνέντευξη για την ταινία στην ιστοσελίδα του Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα.

Επίσης, σχετικές εκπομπές από το Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα:

«Ναζί, λήθη και νεοναζί: Από τα Καλάβρυτα στο Άουσβιτς»
«Η απειλή των νεοναζί»
«Η Ελλάδα του Χίτλερ (Γ’): Η πικρή απελευθέρωση» [Ιδιαίτερα τα σημεία για το Κομμένο Άρτας (περίπου 6΄ έως 12΄), εμπειρίες από συναναστροφές με Γερμανούς στρατιώτες (12΄- 15΄), τα Τάγματα Ασφαλείας και τη σφαγή των Γιαννιτσών (37΄- 42΄), την εκτέλεση της Πρωτομαγιάς στην Καισαριανή (43΄- 47΄), τις σφαγές στα Καλάβρυτα, τον Χορτιάτη, το Δίστομο (47΄- 50΄)]
«Ναζί, η Ιστορία προειδοποιεί» (The Nazis: A Warning from History), ντοκιμαντέρ παραγωγής BBC (1997), παρουσιάζεται η γέννηση, η άνοδος και η πτώση του Αδόλφου Χίτλερ και του ναζισμού. Περιλαμβάνει αρχειακό υλικό, αλλά και συνεντεύξεις με αυτόπτες μάρτυρες, αναλυτές και ιστορικούς.

Το 14ο επεισόδιο της σειράς «Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης» (1985) καταγράφει την τρομοκρατία με την οποία οι κατακτητές αντιμετώπισαν το αντάρτικο κίνημα. Εφαρμόζοντας την «αρχή της συλλογικής ευθύνης», οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής επέβαλλαν σκληρά αντίποινα εναντίον του ελληνικού πληθυσμού.
Πηγή: Αρχείο ΕΡΤ

«Μεραρχία Εντελβάις» από την εκπομπή Μηχανή του χρόνου με τον Χρίστο Βασιλόπουλο (ΕΡΤwebtv).

Δύο επεισόδια από την εκπομπή «Μηχανή του Χρόνου» (ΝΕΡΙΤ, 28/10/2014) με τον Χρίστο Βασιλόπουλο. Ειδικότερα, η εκπομπή ασχολείται με τη δράση της γερμανικής Μεραρχίας «Εντελβάις» η οποία αιματοκύλησε την Ήπειρο το 1943-1944. Μέσα σε λίγους μήνες κατέκαψε εκατοντάδες χωριά, οργάνωσε τα ολοκαυτώματα στο Kομμένο της Άρτας, στους Λιγκιάδες, στη Μουσιωτίτσα, ενώ εξολόθρευσε τον εβραϊκό πληθυσμό των Ιωαννίνων και τους Ιταλούς στρατιώτες της Κεφαλλονιάς μετά τη συνθηκολόγηση του 1943. Δείτε, επίσης, στη Μηχανή του Χρόνου.

«Πώς δημιουργείται ένας Ναζί» («Education for Death: The Making of the Nazi»). Χιουμοριστική ταινία κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους της Walt Disney που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Gregor Ziemer. Κυκλοφόρησε το 1943.

Η ταινία παρουσιάζει την ιστορία του μικρού Χανς, ενός αγοριού, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη ναζιστική Γερμανία και ανατρέφεται για να γίνει ένας αδίστακτος στρατιώτης. Πηγή: disney wikia

«Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» («The Great Dictator»).

Ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν, πολιτική σάτιρα για την άνοδο του Χίτλερ και του ναζισμού (κυκλοφόρησε το 1940). Δείτε ολόκληρη την ταινία στο TVXS

Χορτιάτης

Ιστορία – Χρονικά

Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας περιόδου 1940-1945 (2010). «Χορτιάτης», Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940-1945. Αθήνα: Λιβάνη, 405-414. Διαθέσιμα άρθρα ηλεκτρονικά από το αρχείο της ιστοσελίδας του Δικτύου greekholocausts.gr (δεν είναι ενεργή σήμερα):
«Χορτιάτης, 2 Σεπτεμβρίου 1944»
«9 Απριλίου 1941»
«Αντιστασιακή δράση»
«Η επόμενη ημέρα»
«Προσωπικές μαρτυρίες»
Γιώργος Αναλυτής, Παρασκευάς Σοφιδιώτης & Ευστάθιος Τσεπενέκας (επιμ.) (2008). «Το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη», 1941-1944: Η Γερμανική Κατοχή στη Θεσσαλονίκη και η απελευθέρωση της πόλης. Θεσσαλονίκη: Πανελλήνια Οργάνωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΟΑΕΑ), 100-102.
Μπορείτε να κατεβάσετε το κείμενο από εδώ
«Ολοκαύτωµα Χορτιάτη… 70 χρόνια µετά… 2-9-1944: Το χρονικό της καταστροφής». Άρθρο του Μπάμπη Νανακούδη στις 28/08/2014 από alterthess.gr
Στράτος Δορδανάς (2007). «Λίγο πριν την απελευθέρωση: Γερμανοί και ‘γερμανοντυμένοι’ εναντίον αμάχων. Οι σφαγές του Χορτιάτη και των Γιαννιτσών», Το αίμα των αθώων: αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία, 1941-1944. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 522-555.

Μαρτυρίες

Θεόδωρος Βαλαχάς & Δάφνη Θεοχάρη (2008). 2 Σεπτεμβρίου 1944, Χορτιάτης: Ό,τι απόμεινε από τη μέρα εκείνη, η μνήμη είναι. Θεσσαλονίκη: Χορτιάτης 570.
– Μαρτυρίες για τα γεγονότα πριν από την καταστροφή (σελ. 77-85)
– Η έκθεση του διευθυντή του Ερυθρού Σταυρού στη Θεσσαλονίκη, Εμίλ Βένγκερ, η οποία περιέχει σύντομες μαρτυρίες επιζώντων κατοίκων (σελ. 86-91).
– Η έκθεση του καπετάν Χορτιάτη (ΕΛΑΣ) για τα γεγονότα (σελ. 92-94).
– Αρχείο εγγράφων καπετάν Χορτιάτη (Αρχείο Γεωργίου Α. Κιρκιμτζή) από τις 15/08/44 έως 20/09/44.
Ελένη Νανακούδη, «Μια μαρτυρία από το ολοκαύτωμα στο Χορτιάτη», 02/09/2013, TVXS (εδώ).
Πρόκειται για γραπτό κείμενο – απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει η ίδια σε δημοσιογράφο της εκπομπής «Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα».
Γιώργος Φαρσακίδης (2011). Μια επαίσχυντη συμφωνία και το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη. Θεσσαλονίκη. Ηλεκτρονική έκδοση. Κυρίως σελίδες 61-106: αποσπάσματα μαρτυριών επιζώντων.

Λογοτεχνία

Edmund Keeley (1996). Η σιωπηλή κραυγή της μνήμης: Χορτιάτης 1944 / μτφρ. Χρύσα Τσαλικίδου. Αθήνα: Εξάντας.

«Στις 2 Σεπτεμβρίου 1944 το χωριό Χορτιάτης, που απέχει ελάχιστα από τη Θεσσαλονίκη, καταστρέφεται από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής ως αντίποινα για το θάνατο ενός Γερμανού υπαξιωματικού σε ενέδρα, την ώρα που πήγαινε μαζί με δύο Έλληνες του οργανισμού ύδρευσης για να απολυμάνουν το νερό της τοπικής δεξαμενής. Τα σπίτια πυρπολούνται και όσοι κάτοικοι δεν σφαγιάζονται στους δρόμους οδηγούνται σ’ ένα φούρνο για να καούν ζωντανοί. Ελάχιστοι κατορθώνουν να διαφύγουν. Μισόν αιώνα αργότερα η θηριωδία αυτή σκιάζει το παρελθόν μίας από τις πλέον εξέχουσες φυσιογνωμίες της αυστριακής αλλά και της διεθνούς πολιτικής σκηνής. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζάκσον Ριπάλντο δέχεται να βοηθήσει μια επιτροπή Αυστριακών συναδέλφων του στη διερεύνηση της υπόθεσης. Η αποστολή αυτή θα τον φέρει στην Ελλάδα, χώρα όπου έχει περάσει τα παιδικά του χρόνια και που μιλά τη γλώσσα της, και στην Αυστρία, τελευταίο σταθμό της προσπάθειάς του να ανακαλύψει στοιχεία που θα τεκμηριώνουν τις κατηγορίες κατά του «W», τις οποίες ο ίδιος αρνείται επίμονα. Αντιμέτωπος με πέντε μυθιστορηματικές μαρτυρίες, που αναπλάθουν τα γεγονότα σύμφωνα με τις αναμνήσεις πέντε διαφορετικών ανθρώπων, και επιχειρώντας να ξεδιαλύνει τα μπερδεμένα νήματα της Ιστορίας, ο Ριπάλντο θα οδηγηθεί τελικά, μέσα από την επίπονη αναζήτηση της αλήθειας, στην προσωπική του λύτρωση» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Θέτις Χορτιάτη (1975). Το τραγούδι του Χορτιάτη. Θεσσαλονίκη.
Ποιητικό κείμενο για τη σφαγή στον Χορτιάτη.
Σχέδια του Τζώρτζη Παρμενίδη.

Σωτήρης Πατατζής (19782). «Η τραγωδία των αθώων (Χορτιάτης)», Ματωμένα χρόνια. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 76-86.

Μηχανή του Χρόνου – Χορτιάτης

2.722 προβολές9 Απρ 2015

ww2 istories

Απόσπασμα από την εκπομπή «Η Μηχανή του Χρόνου» του Χρήστου Βασιλόπουλου. http://www.mixanitouxronou.gr/. Θέμα: «Σουμπερίτες και Πουλικοί: Οι Έλληνες φιλοναζί που αιματοκύλησαν τη Μακεδονία»

Εκπαιδευτική ιστοσελίδα http://ww2istories.gr/. Τα πνευματικά δικαιώματα του παρόντος βίντεο δεν ανήκουν στον παρών χρήστη και ούτε

διεκδικεί μέρος του ή ολόκληρο το βίντεο.

Η προβολή του βίντεο γίνεται αποκλειστικά για εκπαιδευτική χρήση.

Εκπομπή «Μηχανή του χρόνου» του Χρίστου Βασιλόπουλου (ΝΕΤ).
Επεισόδιο «Σουμπερίτες και Πουλικοί. Οι Έλληνες φιλοναζί που αιματοκύλησαν τη Μακεδονία».
Αναφορές στον Χορτιάτη:
Ενέδρα ανταρτών (1.30΄-6.20΄): αφηγούνται ο Μπάμπης Νανακούδης, ο Γιώργος Φαρσακίδης (ΕΛΑΣίτης που συμμετείχε στην ενέδρα) και ο Αναστάσιος Τρώντσιος (γιος υπαλλήλου ύδρευσης που επέβαινε στο γερμανικό αυτοκίνητο).
Μετά την ενέδρα (6.20΄-7.23΄): Θεόδωρος Βαλαχάς
Τα αντίποινα (7.27΄-18.38΄): αφήγηση στιγμών της θηριωδίας από την Ελένη Νανακούδη (επιζήσασα), τον Μπάμπη Νανακούδη, τον Μανώλη Γκουραμάνη (επιζήσας), τον Θεόδωρο Βαλαχά και παράθεση φωτογραφικού υλικού.

Αληθινά Σενάρια ΕΡΤ3 – Χορτιάτης

2.496 προβολές9 Απρ 2015

ww2 istories

Εκπομπή «Αληθινά σενάρια» του Νίκου Ασλανίδη (ΕΡΤ3).

Εκπαιδευτική ιστοσελίδα http://ww2istories.gr/.

Τα πνευματικά δικαιώματα του παρόντος βίντεο δεν ανήκουν στον παρών χρήστη και ούτε διεκδικεί μέρος του ή ολόκληρο το βίντεο.

Η προβολή του βίντεο γίνεται αποκλειστικά για εκπαιδευτική χρήση.

Εκπομπή «Αληθινά σενάρια» του Νίκου Ασλανίδη (ΕΡΤ3) που μεταδόθηκε στις 14 Απριλίου 2011.
Από την έναρξη έως το 22:00΄περίπου.
Εμφανίζονται:
Μιχάλης Γεράνης , πρ. δικτύου μαρτυρικών πόλεων και χωριών ’40-’45, πρώην δήμαρχος Χορτιάτη
Μπάμπης Νανακούδης, εκπρ. κίνησης πολιτών Χορτιάτη
Θεόδωρος Βαλαχάς, συγγραφέας βιβλίου για τον Χορτιάτη, τυπογράφος (κατά τα γεγονότα της καταστροφής του χωριού ήταν φυλακισμένος στο στρατόπεδο Π. Μελά, όπως και η μητέρα του, καθώς ο πατέρας του συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση)

Το χρονικό μιας καταστροφής – trailer

120 προβολές9 Απρ 2015

ww2 istories

Εκπαιδευτική ιστοσελίδα http://ww2istories.gr/.

Πηγή: Εφημερίδα Χορτιάτης 570 http://www.hortiatis570.gr/

Μια ταινία για το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη της Χρύσας Τζελέπη και του Άκη Κερσανίδη (anemiCinema).

Η προβολή του βίντεο γίνεται αποκλειστικά για εκπαιδευτική χρήση.

Πληροφορίες και επικοινωνία για προβολή της ταινίας: http://www.hortiatis570.gr/movies/ite…

Trailer της ταινίας «Το χρονικό μιας καταστροφής» της Χρύσας Τζελέπη και του Άκη Κερσανίδη.
Μια ταινία για το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη.
Πληροφορίες και επικοινωνία για προβολή της ταινίας: Εφημερίδα Χορτιάτης 570.

Το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη (570)

313 προβολές9 Απρ 2015

ww2 istories ww2 istories

Πηγή: WEBTV Εφημερίδα Χορτιάτης http://www.hortiatis570.gr/

Εκπαιδευτική ιστοσελίδα http://ww2istories.gr/.

Τα πνευματικά δικαιώματα του βίντεο δεν ανήκουν στον παρών χρήστη και ούτε διεκδικεί μέρος του ή ολόκληρο το βίντεο.

Η προβολή του βίντεο γίνεται αποκλειστικά για εκπαιδευτική χρήση.

WEBTV Εφημερίδα Χορτιάτης 570 «Το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη – Μέρος Α & Β» Αποσμάτα μαρτυριών από την Βασιλική Παναγιωτίδου, την Ελένη Νανακούδη, τον Θανάση Κυρούδη και την Έλλη Αλμετίδου-Κουτσιάλη, καθώς και παράθεση φωτογραφικού υλικού.

Φωτογραφικό υλικό

«To σχολείο του Χορτιάτη πριν την καταστροφή». Πηγή:Θεόδωρος Βαλαχάς & Δάφνη Θεοχάρη (2008). 2 Σεπτεμβρίου 1944, Χορτιάτης: Ό,τι απόμεινε από τη μέρα εκείνη, η μνήμη είναι. Θεσσαλονίκη: Χορτιάτης 570, σελ. 161.

Το σχολείο του Χορτιάτη μετά την καταστροφή, 1948. Φωτογραφία του David Seymour (Magnum Photos), διεθνούς φωτο-ρεπόρτερ, από την αποστολή του στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Διαθέσιμες ηλεκτρονικά εδώ κι εδώ.

«Μάθημα στο νάρθηκα της εκκλησίας», καλοκαίρι 1945. Φωτογραφία του Στέργιου Σβάρνα (Μουσείο Μπενάκη). Πηγή: Θεόδωρος Βαλαχάς & Δάφνη Θεοχάρη (2008). 2 Σεπτεμβρίου 1944, Χορτιάτης: Ό,τι απόμεινε από τη μέρα εκείνη, η μνήμη είναι. Θεσσαλονίκη: Χορτιάτης 570, σελ. 165.

Κοντά στο κέντρο του χωριού. Οι καταστροφές των σπιτιών είναι εμφανείς. Καλοκαίρι 1945. Φωτογραφία του Στέργιου Σβάρνα (Μουσείο Μπενάκη). Πηγή: Θεόδωρος Βαλαχάς & Δάφνη Θεοχάρη (2008). 2 Σεπτεμβρίου 1944, Χορτιάτης: Ό,τι απόμεινε από τη μέρα εκείνη, η μνήμη είναι. Θεσσαλονίκη: Χορτιάτης 570, σελ. 168.

Μνημείο που ανεγέρθηκε το 1960 στη μνήμη των θυμάτων του Χορτιάτη.

Χάρτης του Χορτιάτη με σημεία της εποχής.
Πηγή: Θεόδωρος Βαλαχάς & Δάφνη Θεοχάρη (2008). 2 Σεπτεμβρίου 1944, Χορτιάτης: Ό,τι απόμεινε από τη μέρα εκείνη, η μνήμη είναι. Θεσσαλονίκη: Χορτιάτης 570

Δίστομο

Ιστορία – Χρονικά

Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας περιόδου 1940-1945 (2010). «Δίστομο», Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940-1945. Αθήνα: Λιβάνη, 131-138.
Κείμενο από το αρχείο της ιστοσελίδας του Δικτύου greekholocausts.gr (δεν είναι ενεργή σήμερα): «Δίστομο, 10 Ιουνίου 1944» εδώ
Γιώργος Χ. Θεοχάρης (επιμ.) (2010). Δίστομο 10 Ιουνίου 1944: Το Ολοκαύτωμα. Λιβαδειά: Σύγχρονη Έκφραση.
Σύντομες αναφορές για τη στρατιωτική εμπλοκή των Δυνάμεων της Κατοχής με το Δίστομο 1941-1944: σελ.12-13.
«Η σφαγή του Διστόμου – Χρονικό» του Τάκη Λάππα (1945), αποσπάσματα: σελ. 23-64.
«Σφαγή του Διστόμου: (10η Ιουνίου 1944) Καθοριστική καμπή στην ιστορική διαδρομή του Διστόμου η αποφράς εκείνη ημέρα», αποσπάσματα από κείμενο του Στάθη Σταθά στην ιστοσελίδα του Δήμου Διστόμου distomo.gr
«Η Σφαγή του Διστόμου» στην ιστοσελίδα sansimera.gr

Μαρτυρίες

«Αφηγήσεις από τη Σφαγή του Διστόμου» στην ιστοσελίδα Βοιωτικός κόσμος.
Αποσπάσματα από την καταγραφή αφηγήσεων του Στάθη Σταθά. Δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Εμβόλιμον, τ.21-22, Ιούνιος 1994.
Παναγούλα Σκούτα (13 ετών)
Παναγιώτης Σφουντούρης (6 ετών)
Παναγιώτης Αν. Σεχρεμέλης (11 χρονών)
Παναγιώτης Περγαντάς του Θωμά (Κιθάρας, 22 χρονών)
Γιώργος Χ. Θεοχάρης (επιμ.) (2010). Δίστομο 10 Ιουνίου 1944: Το Ολοκαύτωμα. Λιβαδειά: Σύγχρονη Έκφραση, σελ. 155-208.
«Αίμα στο Δίστομο το ’44: Η μαρτυρία για το μαρτύριο» του Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 04/06/1999. Από την έκθεση του απεσταλμένου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, George Wehrly.
Μαύρη Βίβλος της Κατοχής , Β’ έκδοση, Αθήνα 2006:
«Ολοκαύτωμα Διστόμου», αφήγηση του Γιάννη Μπασδέκη, σελ. 111-113.
«Ο επικεφαλής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα (Σουηδός Στούρε Λιννέρ) για τη σφαγή του Διστόμου», σελ. 114-116. Από το βιβλίο του Η Οδύσσειά μου (1982).
«Αναφορά της Έλλης Αδοσίδου, απεσταλμένης του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στο Δίστομο» στο Γιώργος Χ. Θεοχάρης (επιμ.)(2010). Δίστομο 10 Ιουνίου 1944: Το Ολοκαύτωμα. Λιβαδειά: Σύγχρονη Έκφραση, σελ. 135-138.

Λογοτεχνία

Μαρίνος Σιγούρος (1946), «Το πανηγύρι του θανάτου στο Δίστομο» (διήγημα). Πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό Νέα Εστία, τ. 454-455 (1), 15/06/1946. Συμπεριλαμβάνεται στο Έλλη Αλεξίου (επιμ.) (1965), Ανθολογία ελληνικής αντιστασιακής λογοτεχνίας 1941-1944, Αθήνα: Ηριδανός. Διαθέσιμο ψηφιοποιημένο από τον Νίκο Σαραντάκο.
Σωτήρης Πατατζής (19782). «Δίστομο», Ματωμένα χρόνια: χρονικά και διηγήματα της αντίστασης, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1999 και στο Γιώργος Χ. Θεοχάρης (επιμ.) (2010). Δίστομο 10 Ιουνίου 1944: Το Ολοκαύτωμα. Λιβαδειά: Σύγχρονη Έκφραση, σελ. 411-21.
«Λογοτεχνικές προσεγγίσεις» στο Γιώργος Χ. Θεοχάρης (επιμ.) (2010). Δίστομο 10 Ιουνίου 1944: Το Ολοκαύτωμα. Λιβαδειά: Σύγχρονη Έκφραση, 381-517. Ιδιαίτερα:
«Δέηση», «Το Παιδί» ποίηματα του Αργύρη Ν. Σφουντούρη, σελ. 421-22, 509-10.
«Επιμνημόσυνη γονυκλισία» του Νικηφόρου Βρεττάκου. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄Λυκείου – ψηφιακός εμπλουτισμός (πηγή: Αφιέρωμα στα 50 χρόνια από τη σφαγή του Διστόμου 1944-1994, περ. Εμβόλιμον , τχ. 21-22).

Οπτικοακουστικές πηγές

«Εδώ και σήμερα» εκπομπή με θέμα τη Σφαγή του Διστόμου. Αρχείο της ΕΡΤ (1986/87). Το βίντεο βρίσκεται διαθέσιμο εδώ

Περιγραφή:
Στην εκπομπή «Εδώ και σήμερα» της ΕΡΤ (1986/7) με θέμα τη σφαγή του Διστόμου επιχειρείται με παραστατικό τρόπο η αναβίωση του ιστορικού γεγονότος της μαζικής εκτέλεσης κατοίκων του Διστόμου Βοιωτίας την 10η Ιουνίου 1944 από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, μέσα από μνήμες Διστομιτών που επέζησαν οι οποίοι καταθέτουν την προσωπική τους μαρτυρία. Οι αφηγήσεις περιγράφουν το μακελειό που συντελέστηκε στο Δίστομο χωρίς να εξαιρούνται γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι, ως αντίποινα για τις απώλειες των Γερμανών κατακτητών στη μάχη που προηγήθηκε στην περιοχή του Στειρίου με τμήμα ανταρτών του ΕΛΑΣ. Στο τελευταίο μέρος του ντοκιμαντέρ παρουσιάζεται κατ’ αντίστιξη η ανάλογης έκτασης σφαγή και καταστροφή που διαδραματίστηκε την ίδια ημέρα στο Οραντούρ της Γαλλίας. Πηγή: Αρχείο ΕΡΤ – Ταινιοθήκη τηλεόρασης
«Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» ταινία – ντοκιμαντέρ του Stefan Haupt. (Για το τρέιλερ πατήστε εδώ)
Περιγραφή: Η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας μέσα από τα μάτια ενός ξεχωριστού ανθρώπου.

«Δίστομο. Ένα μικρό χωριό, ένα βήμα από την θάλασσα, στο δρόμο από την Αθήνα προς τους Δελφούς. Εδώ επιζεί ο μικρός Αργύρης, ούτε καν τεσσάρων χρονών, στις 10 Ιουνίου του 1944 μία κτηνώδη σφαγή των Γερμανικών Δυνάμεων: Το λεγόμενο «μέτρο εξιλέωσης» μιας ναζιστικής μεραρχίας ως αντίποινα για μία επίθεση ανταρτών εναντίον των Γερμανών στην περιοχή. Σε λιγότερο από δύο ώρες σκοτώνονται 218 κάτοικοι του χωριού ? γυναίκες, άντρες, γέροι, μωρά και βρέφη. Ο Αργύρης χάνει τους γονείς του και άλλους 30 συγγενείς.» Πηγή: fontanafilm. Περισσότερα για την ταινία εδώ.

60 χρόνια πέρασαν από εκείνη την μέρα του Ιουνίου.
Ένα παιδί στερήθηκε τους γονείς του.
Όλο το αδιανόητο του πολέμου.
Πώς να ζήσουμε με ένα τέτοιο παρελθόν;
Να το αποδεχθούμε; Να αντισταθούμε; Να εγείρουμε αγωγή;
(σκέψεις για την ταινία από τον Stefan Haupt)
«Η σφαγή του Διστόμου» εκπομπή «Νέοι Φάκελοι» (ΣΚΑΪ)

Περιγραφή:
65 χρόνια μετά, οι «Νέοι Φάκελοι» επιστρέφουν στο Δίστομο και καταγράφουν συγκλονιστικές μαρτυρίες των κατοίκων που είδαν τους πιο κοντινούς τους ανθρώπους να δολοφονούνται μπροστά στα μάτια τους. Σήμερα, οι συγγενείς των θυμάτων, μετά από ένα μαραθώνιο δικαστικό αγώνα, βρίσκονται πολύ κοντά στην εκδίκαση μιας απόφασης που θα τους αποζημιώσει με 25 εκατομμύρια ευρώ, και η οποία όπως φαίνεται θα ανοίξει τον δρόμο και για δεκάδες ελληνικά χωριά που είχαν την ίδια μοίρα. Η Αρετή Μαγκοπούλου ταξίδεψε στη Γερμανία και σε μια αποκλειστική συνέντευξη με τον εκπρόσωπο του Υπουργείου Εξωτερικών αναζητά την απάντηση στο πότε η Γερμανία σκοπεύει να δώσει τα χρήματα των αποζημιώσεων. Ακόμα, σε ένα μικρό χωριό έξω το Ανόβερο, συναντά τον Ντίτερ Μπέγκεμαν, τον ιστορικό που εδώ και 25 χρόνια ερευνά την σφαγή του Διστόμου. Τέλος, η εκπομπή φέρνει στο φως αποκαλυπτικά νέα στοιχεία, όπως ένα μοναδικό ηχητικό ντοκουμέντο Γερμανού στρατιώτη, ο οποίος περιέγραψε με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τις σκηνές που είδε στο Δίστομο το 1944. Εικόνες που, όπως χαρακτηριστικά είπε, «δεν μπορούν να βγουν από το μυαλό μου». Πηγή: Νέοι Φάκελοι (ΣΚΑΪ)
«Η σφαγή στο Δίστομο» απόσπασμα από την εκπομπή «Μηχανή του Χρόνου» του Χρίστου Βασιλόπουλου

Περιγραφή:
Μαρτυρίες επιζώντων, που αν και ήταν τότε παιδιά, οι σκηνές της σφαγής έμειναν ανεξίτηλες στη μνήμη τους. Πηγή: Μηχανή του Χρόνου

Γερμανοί στρατιώτες στο Δίστομο την ημέρα της καταστροφής (10/06/44). Φωτογραφία που βρέθηκε στην τσέπη γερμανού αιχμαλώτου από τον ΕΛΑΣ. Ο Παντελής Καρακίτσης την παραδίδει στον φωτογράφο Σπύρο Μελετζή, ο οποίος τη συμπεριλαμβάνει σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πίσω από την αυθεντική φωτογραφία (διαστάσεων περίπου 6χ9) ο Παντελής Καρακίτσης γράφει «το κάψιμο του Διστόμου».

Η είσοδος του Διστόμου μετά τη σφαγή. Το σπίτι του Σπύρου Μαλάμου. Πηγή: Βοιωτικός Κόσμος . Περισσότερες φωτογραφίες από τη Σφαγή του Διστόμου.

Μαρία Παντίσκα. Φωτογραφία του Dmitri Kessel που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό LIFE στις 27 Νοεμβρίου 1944.Εδώ το τεύχος του περιοδικού

«Σφαγές στο Δίστομο», 1944. Ξυλογραφία του Αλέξανδρου Κορογιαννάκη. Πηγή: Τεκμήρια από τις συλλογές των ΑΣΚΙ: Στιγμές από την Κατοχή και τον αντιφασιστικό αγώνα.

To Μαυσωλείο Διστόμου. Σύγχρονο μνημείο προς τιμήν των σφαγιασθέντων αμάχων στις 10 Ιουνίου 1944 στον λόφο Κάναλες στο Δίστομο. Πηγή: Ιστοσελίδα Δήμου Διστόμου.

Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού
Διαμορφώθηκε το 2005 στον χώρο του παλιού Δημοτικού Σχολείου.
Πηγή-πληροφορίες: ιστοσελίδα του Δήμου Διστόμου.

Γράφημα θυμάτων από τη σφαγή στο Δίστομο (Μέρος Β’: 78. Σφαγές Διστόμου).

Πηγή: ψηφιακό φωτογραφικό αρχείο εφημερίδας Καθημερινή.
Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης (1946) Αι θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέρος Α’ και Μέρος Β’. Επανέκδοση από την Καθημερινή, 2014.

Λεύκωμα της έκθεσης που σχεδίασε το Γραφείο Χωροταξικών και Πολεοδομικών Μελετών και Ερευνών, με προϊστάμενο τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Α. Δοξιάδη, με τη συνεργασία αρχιτεκτόνων του Υπουργείου Ανασυγκροτήσεως, και παρουσιάστηκε στην κυβέρνηση μετά την Απελευθέρωση, τον Νοέμβριο του 1944, και, ακολούθως, τον Απρίλιο, Μάιο και Ιούνιο του 1945 στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στη Διάσκεψη του ΟΗΕ στο Σαν Φρανσίσκο.

«Ομιλία στο Δίστομο» του Κωνσταντίνου Τσάτσου, ένα χρόνο μετά τη σφαγή. Δημοσιευμένο στο περιοδικό Νέα Εστία, τχ. 1691, σελ. 272-274. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο ΕΚΕΒΙ.
Γιάννης Ρίτσος «Επίγραμμα για το Δίστομο», Αθήνα 1972

Περιγραφή:
Το επίγραμμα είναι χαραγμένο στη μια όψη του μεταλλίου της μαρτυρικής πόλης του Διστόμου.

«Εδώ ‘ναι το πικρό το χώμα του Διστόμου.
Ω, εσύ διαβάτη, όπου πατήσεις να προσέχεις –
εδώ πονά η σιωπή, πονάει κι η πέτρα κάθε δρόμου
κι απ’ τη θυσία κι απ’ τη σκληρότητα του ανθρώπου.
Εδώ μια στήλη απλή, μαρμάρινη, όλη κι όλη
με ονόματα σεμνά, κι η Δόξα τα ανεβαίνει
λυγμό-λυγμό, σκαλί-σκαλί, μεγίστη σκάλα».

Πηγή: Γιάννης Ρίτσος (1981), Συντροφικά Τραγούδια Αφιέρωμα στα 40χρονα του ΕΑΜ. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, σελ.137. , Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.

Καλάβρυτα

Ιστορία – Χρονικά

Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας περιόδου 1940-1945 (2010). «Καλάβρυτα», Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940-1945. Αθήνα: Λιβάνη, 189-196. Κείμενα από το αρχείο της ιστοσελίδας του Δικτύου greekholocausts.gr (δεν είναι ενεργή σήμερα):
Καλάβρυτα (13/12/43)
Κερπινή (8/12/43)
Ρογοί (8/12/43)
Βραχνί (10/12/43)
«Νεότερη Ιστορία – Ολοκαύτωμα 1943» και «Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων» στην ιστοσελίδα του Δήμου Καλαβρύτων.
Χέρμαν Φ. Μάγιερ (2004). «Η επιχείρηση ‘Καλάβρυτα’» Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα: Τα αιματηρά ίχνη της 117ης Μεραρχίας Καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας 239-499.
Χρίστος Α. Φωτεινόπουλος (2006). Το σπίτι των ηρώων μας: μια απόπειρα προσέγγισης του Καλαβρυτινού δράματος. Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Ηλεκτρονική έκδοση.
«Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων (13-12-1943)» από την ιστοσελίδα Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας.
«Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων» από την ιστοσελίδα Σαν Σήμερα.

Μαρτυρίες

Αποσπάσματα μαρτυριών από τις εκδόσεις του Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος:
Καλάβρυτα-Μια τραγική χήρα μάνα θυμάται απόσπασμα
Καλάβρυτα- Ήμουν δεκατετράχρονο παιδί- Θύμησες απόσπασμα
Το ημερολόγιο της Εκτέλεσης απόσπασμα
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ 13-12-43 — Στα μονοπάτια της μνήμης απόσπασμα
Αναδρομώντας το χρόνο απόσπασμα
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ, τα παλιά τ’ αξέχαστα απόσπασμα
Το Σχολείο στο εκτελεστικό απόσπασμα
Το σπίτι των ηρώων μας
Πνοές Ειρήνης-Τα παιδιά γράφουν για τα παιδιά
Κραυγή – Το γυναικείο βίωμα της Καλαβρυτινής τραγωδίας
Αίμα και Μύρο Νεομαρτύρων Καλαβρυτινών – Ορατόριο
Πάνος Νικολαϊδης: ένας διασωθείς αφηγείται
Δημήτρης Καλδίρης (1977), Το Δράμα των Καλαβρύτων, Αθήνα: Σήμαντρο. Αποσπάσματα μαρτυριών διαθέσιμα ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα λογομνήμων…
Αρχείο Ολοκαυτώματος – Η σφαγή των Καλαβρύτων: Αποσπάσματα από το ημερολόγιο Μίχου (αρχηγός του ΕΛΑΣ Β.Δ. Πελοποννήσου). Πηγή: Καλαβρυτινά Νέα.
Φραντζέσκα Νίκα (1996). Καλάβρυτα 1943: μαρτυρία. Αθήνα: Σοκόλη.

Λογοτεχνία

Μαρία Στεφανοπούλου (2014). Άθος, ο δασονόμος. Αθήνα: Το Ροδακιό.

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (2010), «Λάθος, κύριε Νόιγκερ!» (απόσπασμα), Λάθος, κύριε Νόιγκερ! Αθήνα: Πατάκης, 96-99. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα, Ιστορία και Λογοτεχνία – χρονογραμμή: «Σφαγή στα Καλάβρυτα 1943».
Γιώργος Ιωάννου (1997), «†13-12-’43», Για ένα φιλότιμο (πεζογραφήματα), Αθήνα: Κέδρος.Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄Λυκείου, σελ. 275.

Οπτικοακουστικές πηγές

«Αίμα και θρήνος στα Καλάβρυτα» ντοκιμαντέρ της ΕΤ2 (1988) . Το βίντεο βρίσκεται διαθέσιμο εδώ
Περιγραφή:
Ντοκιμαντέρ με θέμα την τραγωδία που εκτυλίχθηκε τον Δεκέμβριο του 1943 στο τρίγωνο Καλάβρυτα, Κερπινή, Ρογοί, με κορύφωση τη μαζική εκτέλεση Καλαβρυτινών από τις ναζιστικές δυνάμεις στη μαρτυρική κωμόπολη στις 13/12/1943. Ο ιστορικός Σπύρος Λουκάτος δίνει το ιστορικό πλαίσιο και καταγράφει λεπτομερώς τα γεγονότα που προηγήθηκαν της μεγάλης σφαγής στα Καλάβρυτα. Αφορμή για τις αγριότητες στις οποίες προέβησαν οι γερμανικές δυνάμεις υπήρξε η συντριπτική ήττα επίλεκτου γερμανικού τάγματος από τις αντάρτικες δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Κερπινή τον Οκτώβριο του 1943. Ως αντίποινα, γερμανικά στρατεύματα σκόρπισαν τον όλεθρο στην ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων προχωρώντας σε ομαδική εκτέλεση κατοίκων στην κοινότητα Ρόγων. Ακολούθησε λίγες μέρες αργότερα η μαζική εκτέλεση του ανδρικού πληθυσμού στα Καλάβρυτα και η ολοσχερής καταστροφή της πόλης. Διασωθέντες από το ολοκαύτωμα των Ρόγων και την καταστροφή των Καλαβρύτων μεταφέρουν τη φρίκη του μεγαλύτερου μαζικού εγκλήματος κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα. Σπάνια πλάνα αρχείου συμπληρώνουν την αφήγηση των γεγονότων.
Πηγή: Αρχείo ΕΡΤ – Ταινιοθήκη Τηλεόρασης
Μηχανή του Χρόνου: «Το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων» , εκπομπή του Χρήστου Βασιλόπουλου (Alpha TV).
Περιγραφή:
Τον Δεκέμβριο του 1943 οι Γερμανοί, αφού κατέστρεψαν τα γύρω χωριά, μπήκαν στα Καλάβρυτα. Η επιλογή της πόλης δεν έγινε τυχαία, καθώς τα Καλάβρυτα ήταν η ιστορική πόλη από την οποία ξεκίνησε η επανάσταση του ’21, αλλά και ορμητήριο των ανταρτών. Αφού επέταξαν αρκετά σπίτια, οι Γερμανοί καθησύχασαν τον κόσμο λέγοντας ότι μοναδικός τους στόχος ήταν οι αντάρτες. Για τέσσερις ημέρες, Καλαβρυτινοί και Γερμανοί συνυπήρξαν χωρίς προβλήματα. Το ξημέρωμα της 13ης Δεκεμβρίου βρήκε τους ανυποψίαστους κατοίκους, να κοιμούνται στα σπίτια τους. Ο ήχος της καμπάνας που τους ξύπνησε, σήμανε την αρχή μιας από τις μεγαλύτερες κτηνωδίες των Γερμανών στην Ελλάδα. Την ημέρα εκείνη συγκέντρωσαν γυναικόπαιδα στο δημοτικό σχολείο, έβαλαν φωτιά στην πόλη και εκτέλεσαν εν ψυχρώ τους άντρες σε ένα ύψωμα της πόλης.
Πηγή: Μηχανή του Χρόνου, «Οι Γερμανοί ‘καθησυχάζουν’ τους άμαχους και στήνουν παγίδα θανάτου στα Καλάβρυτα» και «Η εκτέλεση των αμάχων στα Καλάβρυτα»
«Βιωματικές μαρτυρίες όσων επέζησαν του Καλαβρυτινού Δράματος», σειρά βίντεο από το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.
Περιγραφή:
Επιζήσαντες αφηγούνται για τη ζωή πριν την καταστροφή των Καλαβρύτων, τον πολιτισμό, την εκπαίδευση, τις συνήθειες και τα έθιμα της πόλης (Αφηγήσεις 1).
Ντοκουμέντα από την ΕΡΤ για τις γερμανικές στρατιωτικές επιχειρήσεις (Αφηγήσεις 2).
Επιζήσαντες περιγράφουν τα γεγονότα των ημερών της καταστροφής των Καλαβρύτων (Αφηγήσεις 3 και 4).
Επιζήσαντες περιγράφουν την επόμενη μέρα της καταστροφής (Αφηγήσεις 5).
Αποσπάσματα από τηλεοπτικές εκπομπές αφιερωμένες στα Καλάβρυτα με μαρτυρίες επιζώντων (Αφηγήσεις 6).
«Μαρτυρία επιζήσασας – Η σφαγή των Καλαβρύτων: Δεκέμβρης του 1943»
Φωτογραφία-βίντεο-κείμενο: Άγγελος Καλοδούκας
Πηγή: Το κουτί της Πανδώρας
«Καλάβρυτα – Άνθρωποι και Σκιές» του Ηλία Γιαννακάκη (2014) – trailer
Περιγραφή:
Με αφορμή τη συμπλήρωση 70 χρόνων από το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, το ντοκιμαντέρ του Ηλία Γιαννακάκη Καλάβρυτα-Άνθρωποι και Σκιές συνιστά ένα πολυεπίπεδο στοχασμό πάνω στο τραγικό αυτό γεγονός, συγκεράζοντας την προσωπική ματιά του σκηνοθέτη, τις μαρτυρίες επιζώντων της περιόδου και την προβολή σπάνιου οπτικοακουστικού υλικού. Η ταινία προβλήθηκε στα πλαίσια του φετεινού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου απέσπασε το βραβείο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI). Τιμήθηκε επίσης με το βραβείο καλύτερου ιστορικού ντοκυμαντέρ στο φεστιβάλ Aegean Docs, ενώ προβλήθηκε και διεθνώς στα Φεστιβάλ Απόδημου Ελληνισμού της Νέας Υόρκης, του Λος Άντζελες και του Λονδίνου. Η ταινία είναι μία παραγωγή της Ένωσης Καλαβρυτινών Αθήνας και του Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Ανατέθηκε στον Ηλία Γιαννακάκη – σκηνοθέτη τοης Μακρονήσου και ενός πλήθους άλλων ιστορικών ντοκυμαντέρ. Ο γνώμονας του σκηνοθέτη στην προσέγγιση της Ιστορίας είναι κατά δήλωσή του «…σκοπός ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ δεν είναι να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα για τις ευθύνες των εμπλεκόμενων μερών, αλλά αφού παρουσιάσει με τη μέγιστη δυνατή σφαιρικότητα το θέμα, να σκύψει στις ψυχές των ανώνυμων ανθρώπων που βρέθηκαν στη δίνη της Ιστορίας. Όπως στην προκειμένη περίπτωση, εκτός από τη λεπτομερή αναφορά στα ζοφερά συμβάντα, εξετάζεται η διχασμένη μνήμη των Καλαβρυτινών και το βαθύ τραύμα που άφησε στις ψυχές τους η θηριωδία των Γερμανών στις 13 Δεκεμβρίου 1943…» (πηγή: culturenow.gr) Συνέντευξη του Ηλία Γιαννακάκη
«The Last Widow» / Η τελευταία χήρα (2006) ταινία μικρού μήκους της Alethea C. Avramis.
Περιγραφή:
Στην ταινία η Ευθυμία Βάγια, η τελευταία επιζήσασα χήρα στα Καλάβρυτα (εν έτει 2006 κατά την παραγωγή της ταινίας) θυμάται τα γεγονότα της 13/12/43. Ο φακός την ακολουθεί στην καθημερινή της ρουτίνα, μαυροφορεμένη, επισκέπτεται τον τόπο εκτέλεσης, πηγαίνει στην εκκλησία, ανάβει κερί στο μνήμα του συζύγου της.

Καλάβρυτα την επόμενη μέρα, ερείπια. Φωτογραφίες από το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.

Θρήνος. Φωτογραφίες από το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.

Η φωτογραφία θεωρείται ότι παρουσιάζει Γερμανούς στρατιώτες της 117ης Μεραρχίας Πεζικού να ξεκουράζονται, ενώ πίσω φαίνονται τα Καλάβρυτα να φλέγονται, Δεκέμβριος 1944 (Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ΙΣΤ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000, σ.51.
Πηγή: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Τάσσος(Αλεβίζος) Καλάβρυτα – Η Εκτέλεση, έγχρωμη τέμπερα 29×42, 1985.
Πηγή: Εικαστικές μνήμες, Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.

Γλυπτό – σύνθεση με τίτλο «ΟΧΙ ΑΛΛΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ», έργο του γλύπτη Νίκου Δημόπουλου στον προαύλιο χώρο του Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.
Πηγή: Σπ. Σαλαμούρας μέσω wikipedia

Άλλες πηγές

Γράφημα θυμάτων από τη σφαγή στα Καλάβρυτα (Μέρος Β’: 77. Σφαγές Καλαβρύτων).
Πηγή: ψηφιακό φωτογραφικό αρχείο εφημερίδας Καθημερινή.
Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης (1946) Αι θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέρος Α’ και Μέρος Β’. Επανέκδοση από την Καθημερινή, 2014.
Επιχείρηση «Καλάβρυτα». Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία. Αθήνα 2012: Γενικό Επιτελείο Στρατού – Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. Ηλεκτρονική έκδοση από το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.
Κατάλογος των εκτελεσθέντων και διασωθέντων κατά τη Γερμανική στρατιωτική «Επιχείρηση Καλάβρυτα» 5/12/43-14/12/43. Ηλεκτρονική έκδοση από το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.

Κάνδανος

Ιστορία – Χρονικά

Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας περιόδου 1940-1945 (2010). «Κάνδανος», Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940-1945. Αθήνα: Λιβάνη, 197-201.
Κείμενο από το αρχείο της ιστοσελίδας του Δικτύου greekholocausts.gr (δεν είναι ενεργή σήμερα):
«Κάνδανος. 3 Ιουνίου 1941»
«Καθιέρωση της 3ης Ιουνίου ως δημόσιας εορτής τοπικής σημασίας για το Δήμο Καντάνου Νομού Χανίων – Προεδρικό Διάταγμα»
«Κάντανος» στην ιστοσελίδα του Δήμου Καντάνου-Σελίνου.
«Η Μάχη της Κρήτης» στην ιστοσελίδα Σαν Σήμερα.

Μαρτυρίες

Νίκος Καζαντζάκης, Η Κρήτη: Πώς την ηύρα μετά την απελευθέρωσή της. Ομιλία στον ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών (Δεκ. 1945) Πληροφορίες για τη δημοσίευση.
Δείτε το κείμενο της ομιλίας εδώ.Στις 17 Ιουνίου του 1945 συστάθηκε η Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων Κρήτης (Κ.Ε.Δ.Ω.Κ.) από τους: καθηγητή Ιωάννη Καλιτσουνάκη, καθηγητή Ιωάννη Κακριδή, λογοτέχνη Νίκο Καζαντζάκη και τον φωτογράφο Κωνσταντίνο Κουτουλάκη. Η καταγραφή ξεκίνησε στις 29 Ιουνίου και ολοκληρώθηκε στις 6 Αυγούστου 1945. Η επιτροπή επισκέφτηκε 76 πόλεις, χωριά και οικισμούς της Κρήτης και συναντήθηκε με χιλιάδες άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας. Στην έκθεση την οποία συνέταξε ο Καζαντζάκης γίνεται αναλυτική καταγραφή των εκτελέσεων και των καταστροφών σε κάθε χωριό. Αποσπάσματα της έκθεσης στη Lifo.
Στο βιβλίο της Έλλης Αλεξίου (2004), Για να γίνει μεγάλος: βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη. Αθήνα: Καστανιώτη, περιγράφεται η επίσκεψη του Νίκου Καζαντζάκη στην Κάντανο. Ένα απόσπασμα εδώ.
Πηγή: Χανιώτικα νέα,Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη

Λογοτεχνία

Μάρω Δούκα (2012), Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ. Αθήνα: Πατάκης.

Περιγραφή:

«Μια φοιτήτρια διακόπτει προσωρινά, για δικούς της λόγους, τις σπουδές της στην Αθήνα και επιστρέφει στην οικογένειά της στα Χανιά. Από ένα έγγραφο που πέφτει τυχαία στα χέρια της αρχίζει μέρα τη μέρα να χώνεται όλο και πιο βαθιά στη ζωή του παππού της και στην πρόσφατη ιστορία της πόλης.
Πώς και γιατί οι Γερμανοί παρέμειναν στα Χανιά ως τον Ιούνιο του 1945; Και τι θα μπορούσε να σημαίνει ότι για δύο μήνες, Μάιο και Ιούνιο του 1945, έπειτα από την επίσημη παράδοση της Γερμανίας, ήταν αυτοί, με εντολή των Βρετανών, υπεύθυνοι για την τήρηση της τάξεως στην πόλη;» Πηγή: βιβλιοnet

Κατερίνα Μαυρομμάτη (2014), Η ενοχή των αθώων: ένα μυθιστόρημα εμπνευσμένο από τη μάχη της Κρήτης. Αθήνα: Κέδρος.
Κλάους Μόντικ (2005), Μουσαφίρης στην Κρήτη. Αθήνα: Κέδρος.
«[…] Ένα δραματικό μυθιστόρημα, δύο ιστορίες με παράλληλη πλοκή. Ο παραλογισμός του πολέμου, η βαναυσότητα των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην Κρήτη, ανθρώπινα διλήμματα και εγκλήματα, η φωνή της συνείδησης και της ανθρωπιάς που υπερβαίνει το διαχωρισμό σε αντίπαλα στρατόπεδα, μέσα από τη ματιά ενός σύγχρονου Γερμανού συγγραφέα. Το μυθιστόρημα βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής του νησιού και συγκεκριμένα στην απαγωγή του στρατηγού Κράιπε από μια βρετανοκρητική ομάδα τον Απρίλιο του 1944».
Πηγή: βιβλιοnet

Οπτικοακουστικές πηγές

«Κάνδανος. Η εκθεμελίωση του χωριού από τους ναζί» από την εκπομπή Μηχανή του χρόνου με τον Χρίστο Βασιλόπουλο (ΝΕΤ).
Το χωριό Κάνδανος κοντά στα Χανιά, όπου σε μάχες έχασαν τη ζωή τους αρκετοί Γερμανοί, ήταν το πρώτο χωριό στην Ευρώπη, το οποίο έκαψαν ολοσχερώς, προσπάθησαν να εκθεμελιώσουν κάθε πέτρα οικήματος και απαγόρευσαν στους κατοίκους να επιστρέψουν στα σπίτια τους όσο διαρκούσε η κατοχή. Μάλιστα μια επιγραφή των Γερμανών έγραφε: «Εδώ υπήρχε η Κάνδανος. Κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτικών». Είναι η μοναδική περίπτωση εγκλήματος πολέμου, όπου ο θύτης όχι μόνον αναγνωρίζει το έγκλημά του, αλλά το προπαγανδίζει προς παραδειγματισμό των υπολοίπων. Είχε προηγηθεί η μαζική εκτέλεση στο Κοντομάρι και συμπλοκές στον Κακόπετρο.
Πηγή: Μηχανή του χρόνου με τον Χρίστο Βασιλόπουλο (ΝΕΤ)
«Εδώ υπάρχει η Κάνδανος» ταινία – ντοκιμαντέρ ΕΡΤ.
Ταινία ντοκιμαντέρ με τίτλο «Εδώ υπάρχει η Κάνδανος», παραγωγής 1985.
«Οι μάχες εναντίον των Γερμανών στο Νομό Χανίων, η καταστροφή της πόλης της Καντάνου και η Κατοχή, μέσα από αρχειακό υλικό (φιλμ και φωτογραφίες) και σύγχρονες μαρτυρίες: η ιστορία της Καντάνου κατά τους αρχαίους και βυζαντινούς χρόνους, αρχαιολογικοί χώροι, εκκλησίες και αγιογραφίες. Το ιστορικό των μαχών στα Κουλουκουθιανά, στα Φλώρια, στο Φαράγγι της Καντάνου, η καταστροφή και τα ερείπια της πόλης της Καντάνου. Μνημεία και μαρτυρίες. Η γερμανική κατοχή στην Παλαιοχώρα, τα καταναγκαστικά έργα στο λιγνιτωρυχείο της περιοχής και οι εκτελέσεις. Μαρτυρίες, μνημεία και το Γερμανικό Νεκροταφείο στο Μάλεμε. Παραδοσιακή παραγωγή ρακής, γάμος, γλέντι στη σύγχρονη Κάντανο και ο Δήμαρχος της Καντάνου».
Πηγή: Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο
«Γερμανοί αλεξιπτωτιστές – Σύλλογος Φίλων της Κρήτης» Ιστορικό Αρχείο ΕΡΤ

Απόσπασμα από ενημερωτικό δελτίο της ΕΡΤ (παραγωγή: Μάιος 1976) του δημοσιογράφου Απόστολου Αποστολόπουλου.
«Επίσκεψη Γερμανών αλεξιπτωτιστών, οι οποίοι έλαβαν μέρος στη Μάχη της Κρήτης (1941) κατά τη διάρκεια του Β Παγκόσμιου Πολέμου και οι οποίοι έχουν ιδρύσει στη χώρα τους το Σύλλογο Φίλων της Κρήτης. Δηλώσεις των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη γερμανική γλώσσα για τον ηρωισμό των Κρητικών και τα φιλικά αισθήματά τους απέναντι στους Έλληνες».
Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΡΤ
«Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης: Η Μάχη της Κρήτης» Αρχείο ΕΡΤ
Στο 2ο επεισόδιο της σειράς «Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης» (1987) γίνεται αναφορά στην Μάχη της Κρήτης και την σθεναρή αντίσταση των Κρητών που οδήγησε σε πρωτοφανούς αγριότητας αντίποινα των Γερμανών, με αποκορύφωμα το ολοκαύτωμα της Κανδάνου (3 Ιουνίου 1941). Τα φιλμ αρχείου, τα σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα και οι εμπειρίες των πρωταγωνιστών μαρτυρούν την αγωνιστική ενότητα και αντίσταση των Ελλήνων και των συμμάχων, τα φρικτά αντίποινα αλλά και τις αλλεπάλληλες παραλείψεις.
Πηγή: Αρχείο ΕΡΤ – Ταινιοθήκη Τηλεόρασης (από το 52΄έως το τέλος)

Φωτογραφία Γερμανικού Ομοσπονδιακού Αρχείου με πινακίδα του 1943 σε Γερμανικά και Ελληνικά: «ΩΣ ΑΝΤΙΠΟΙΝΟΝ ΤΩΝ ΑΠΩ ΟΠΛΙΣΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΙΣΘΕΝ ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΕΝΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΟΤΩΝ ΚΑΤΕΣΤΡΑΦΗ Η ΚΑΝΔΑΝΟΣ». Σύνδεση με σχολικό εγχειρίδιο Ιστορίας Γ’ Γυμνασίου, Ενότητα 47, εικόνα 3. Πηγή: Wikimedia Commons

Ο πίνακας με τον χωρικό που σκοτώνει τον εισβολέα με πέτρα, σύμβολο της αυθόρμητης αντίστασης των χωρικών, είναι ρεαλιστική απεικόνιση της σκηνής που είδε ο ζωγράφος Πέτρος Βλαχάκης κατά τη μάχη της Κρήτης.
Πηγή: Μηχανή του χρόνου
Φωτογραφία: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας

«Μικρά παιδιά από την Κρήτη βοηθούν στην αμυντική οργάνωση».
Πηγή: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας.
Επιπλέον δείτε φωτογραφικό υλικό της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, του Πολεμικού Μουσείου και γενικότερες πληροφορίες στο αφιέρωμα για τη Μάχη της Κρήτης από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας.

Εκτέλεση που έγινε από ομάδα αλεξιπτωτιστών υπό την ηγεσία του ανθυπολοχαγού της Luftwaffe, Horst Trebes και τη διαταγή του στρατηγού Kurt Student και ήταν η πρώτη μαζική εκτέλεση αμάχων του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο Franz Peter Weixler ήταν ο πολεμικός ανταποκριτής της Βέρμαχτ (ανταποκριτής προπαγάνδας) που φωτογράφισε την εκτέλεση. Πηγή: «Η ιστορία του Franz Peter Weixler» TVXS

Δημήτρης Σαριδάκης, «Πεδίο μάχης», 1943/49 (προσχέδιο), μελάνι και τέμπερα σε χαρτί. Πηγή: Ντενίζ-Χλόη Αλεβίζου (2013), Δημήτρης Σαριδάκης (1912-1977), Ηράκλειο: Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου. Ιδιαίτερα στο κεφάλαιο «1940-1944. Επιστράτευση και αιχμαλωσία» (σελ. 44-54) και αποσπάσματα από το Χρονικό που καταγράφονται οι εμπειρίες του ζωγράφου κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Χάρτες από την Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού για τη Μάχη της Κρήτης.
“Δια την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του μηχανικού, από άνδρας, γυναίκας, παιδιά και παπάδες μαζύ και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3η-6-1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων, διά να μη επαναοικοδομηθή πλέον ποτέ”
Ριζίτικο «Από την Κάντανο έρχομαι». Πληροφορίες στο Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο Μέλπως Μερλιέ. Περισσότερα στο «Η Μάχη της Κρήτης στο ριζίτικο τραγούδι», Χανιώτικα νέα.
Στίχοι:
«-Απού την Κάντανο ‘ρχομαι κι απού τ’ Αποπηγάδι
δε με ρωτάτ’ είντα ‘παθα, δε με ρωτάτ’ ειντά ‘δα;
-Είδα τα σπίθια τρόχαλο, τσ’ αυλές χορταριασμένες
και μέσα στα χαλάσματα ‘νιους Γερμανού το μνήμα
και δίπλα μαρμαρόπετρα κι έγραφ’ αυτά τα λόγια:
«-Εδώ ‘τανε η Κάντανος και καταστρέψαμέ τη
γιατί ‘καμε πολλές ζημιές στου Γερμανού τ’ ασκέρι!»
Μα η Κάντανος εχτίστηκε καλύτερ’ από πρώτας»

Κομμένο

Ιστορία – Χρονικά

Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας περιόδου 1940-1945 (2010). «Κομμένο», Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940-1945. Αθήνα: Λιβάνη, 225-232.
Κείμενο από το αρχείο της ιστοσελίδας του Δικτύου greekholocausts.gr (δεν είναι ενεργή σήμερα):
«Κομμένο 16 Αυγούστου 1943»
«Το ολοκαύτωμα του Κομμένου» στην ιστοσελίδα του Δήμου Ν. Σκουφά και λίγα σύντομα ιστορικά του χωριού.
Mark Mazower (1994). «Ανατομία μιας σφαγής: 16 Αυγούστου 1943», Στην Ελλάδα του Χίτλερ: Η εμπειρία της Κατοχής / μτφρ. Κώστας Κουρεμένος. Aθήνα: Αλεξάνδρεια, 217-227.
Το απόσπασμα «Η σφαγή στο Κομμένο» διαθέσιμο ηλεκτρονικά από τον φάκελο του ΕΚΕΒΙ «Φασισμός & Ναζισμός στην Ευρώπη».
Αποσπάσματα από το Δημήτρης Χρ. Βλαχοπάνος (20092). Άι Κομμένο της άσβεστης μνήμης. Άρτα: Εντύπωσις.

Μαρτυρίες

Μαρτυρίες και αφηγήσεις στην ιστοσελίδα «Μαρτυρικό Κομμένο» του Δημήτρη Βλαχοπάνου και του Ηλία Λάμπρη. Μεταξύ άλλων, των Θόδωρου Σκάρα, Χρήστου Δημητρίου, Δήμητρας Αποστόλου, Βασίλως Λάμπρη, Νίκου Κριτσιμά.
Χέρμαν Φ. Μάγερ (20092/1998). Η φρίκη του Κομμένου: Αφήγηση-έρευνα για το ολοκαύτωμα του χωριού Κομμένο της Άρτας στις 16 Αυγούστου 1943 / μτφρ. Γιάννης Μυλωνόπουλος. Αθήνα: Καλέντης.
«Ισχυρίζονται πως στη διάρκεια του πολέμου όλα συγχωρούνται κι ας μην επιτρέπονται· είναι κι αυτός ένας αφορισμός για να καλύπτονται άγρια εγκλήματα, όπως αυτό που διαπράχθηκε στο χωριό Κομμένο της Άρτας, στις 16 Αυγούστου 1943, από γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Άμαχοι και αθώοι, συνολικά 317, εκτελέστηκαν με φρικτό τρόπο, αναίτια, από το βάρβαρο κατακτητή: άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, έφηβοι και νήπια έγιναν θύματα μιας ‘εκκαθαριστικής επιχείρησης’, που δεν είχε ούτε και τη δικαιολογία της εκδίκησης. Ο Χ. Φ. Μάγερ ερεύνησε συστηματικά, πήρε μαρτυρίες και από τους ίδιους τους αυτουργούς του δράματος και βρήκε σχετικά ντοκουμέντα στα αρχεία της Βέρμαχτ». (Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο)
Δημήτρης Χρ. Βλαχοπάνος (2013). Αγαπημένη μου αδελφή Αλεξ…: μια αληθινή ιστορία. Αθήνα: Πέτρα – Ηπειρωτικές εκδόσεις.
Ένας γάμος μέσα στη φωτιά και τη βία της κατοχής. Κάτω από τα απειλητικά βλέμματα του γερμανικού στρατού. Ένας γάμος στο ιστορικό χωριό Κομμένο Άρτας το δεκαπενταύγουστο του 1943. Γερμανοί στρατιώτες, αντάρτες δεξιοί και αριστεροί σε διάταξη μάχης, εκκαθαριστική «επιχείρηση Ζάλμινγκερ» και σφαγές στην Ήπειρο τον Ιούλιο, εκκαθαριστική «επιχείρηση Αύγουστος» και διασπορά ειδήσεων φόβου και τρόμου στα χωριά και στις πόλεις, υπεύθυνοι που κρατούν στα χέρια τους τη μοίρα χιλιάδων ανθρώπων, άμαχοι στο έλεος των επιδρομένων, ο Άρης και ο Ζέρβας στα πρόθυρα του εμφυλίου… Πηγή: βιβλιοnet

Λογοτεχνία

Σωτήρης Πατατζής (1999). «Ο Χάρος πάει στο πανηγύρι (Κομμένο Άρτας)», Ματωμένα χρόνια: χρονικά και διηγήματα της αντίστασης, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
Γιάννης Δάλλας (1947). «Η σφαγή του Κομμένου» (διήγημα), Φιλολογική Πρωτοχρονιά, εκδόσεις Μαυρίδη. Στο τέλος του διηγήματος υπάρχει και το ποίημα «Εις μνήμην. Στους 317 νεκρούς του Κομμένου της Άρτας».
Δημήτρης Χρ. Βλαχοπάνος (2013). Αγαπημένη μου αδελφή Αλεξ…: μια αληθινή ιστορία. Αθήνα: Πέτρα – Ηπειρωτικές εκδόσεις..
« Ένας γάμος μέσα στη φωτιά και τη βία της κατοχής. Κάτω από τα απειλητικά βλέμματα του γερμανικού στρατού. Ένας γάμος στο ιστορικό χωριό Κομμένο Άρτας το δεκαπενταύγουστο του 1943. Γερμανοί στρατιώτες, αντάρτες δεξιοί και αριστεροί σε διάταξη μάχης, εκκαθαριστική «επιχείρηση Ζάλμινγκερ» και σφαγές στην Ήπειρο τον Ιούλιο, εκκαθαριστική «επιχείρηση Αύγουστος» και διασπορά ειδήσεων φόβου και τρόμου στα χωριά και στις πόλεις, υπεύθυνοι που κρατούν στα χέρια τους τη μοίρα χιλιάδων ανθρώπων, άμαχοι στο έλεος των επιδρομένων, ο Άρης και ο Ζέρβας στα πρόθυρα του εμφυλίου… ». Πηγή: βιβλιοnet

Μήχανη του Χρόνου: Κομμένο Άρτας

10.047 προβολές 7 Μαΐ 2015

ww2 istories

Εκπαιδευτική ιστοσελίδα http://ww2istories.gr/

Επεισόδιο με θέμα «1943, Κομμένο Άρτας, το άγνωστο ολοκαύτωμα», από την εκπομπή Μηχανή του Χρόνου με τον Χρίστο Βασιλόπουλο (ΝΕΤ). http://www.mixanitouxronou.gr/

Τα πνευματικά δικαιώματα του βίντεο δεν ανήκουν στον παρών χρήστη και ούτε διεκδικεί μέρος του ή ολόκληρο το βίντεο. Η προβολή του βίντεο γίνεται αποκλειστικά για εκπαιδευτική χρήση.

«Κομμένο Άρτας 16 Αυγούστου 1943», από την εκπομπή Αληθινά Σενάρια (2011) με τον Νίκο Ασλανίδη (ΕΤ3).
Στην εκπομπή μιλούν επιζώντες του ολοκαυτώματος και καταθέτουν τις τραγικές και τραυματικές εμπειρίες που κουβαλούν από τη φρικτή εκείνη ημέρα της ανελέητης σφαγής άμαχων και ανυπεράσπιστων ανθρώπων. Μιλούν, επίσης, και κάτοικοι της δεύτερης και τρίτης γενιάς, οι οποίοι βίωσαν όλη την έκταση και το βάθος της καταστροφής μέσα από τις αφηγήσεις των γονέων τους και των παππούδων τους.

«Το ολοκαύτωμα στο Κομμένο 16-8-43»
Το βίντεο είναι από την ιστοσελίδα «Μαρτυρικό Κομμένο» των Δημήτρη Βλαχοπάνου και Ηλία Λάμπρη.

Κλαίνε, θρηνούνε τα βουνά [Κομμένο Άρτας]

2.843 προβολές7 Μαΐ 2015

ww2 istories

Εκπαιδευτική ιστοσελίδα http://ww2istories.gr/ Δημιουργός του τραγουδιού είναι ο Βαγγέλης Σούκας.

Το τραγούδι ηχογραφήθηκε στην Κολούμπια το 1961 με τη φωνή της Κούλας Ντίνου. http://martiriko-kommeno.gr/

Ο πίνακας στο βίντεο είναι ζωγραφισμένος με κάρβουνο από τον Αγησίλαο Κυριαζή και είναι εμπνευσμένος από το μαρτυρικό χωριό Κομμένο Αρτας.

«Κλαίνε, θρηνούνε τα βουνά»
Δημιουργός του τραγουδιού «Κλαίνε, θρηνούνε τα βουνά» είναι ο Βαγγέλης Σούκας. Το τραγούδι ηχογραφήθηκε στην Κολούμπια το 1961 με τη φωνή της Κούλας Ντίνου.
Στίχοι: Κλαίνε, θρηνούνε τα βουνά, πενθοφορούν οι κάμποι κι ένα πουλί μοιρολογεί στης Άρτας το ποτάμι.
Τι έχεις, πουλάκι μ’, κι όλο κλαις και είσαι λυπημένο μοιρολογείς λυπητερά και στέκεις μαραμένο;
Μαύρα είν’ τα χρόνια που ‘ρθανε, γι’ αυτό είμαι λυπημένο σφάζουνε τα Καλάβρυτα, Δίστομο και Κομμένο.
Πηγή: ιστοσελίδα «Μαρτυρικό Κομμένο»
(Ο πίνακας στο βίντεο είναι ζωγραφισμένος με κάρβουνο από τον Αγησίλαο Κυριαζή και είναι εμπνευσμένος από το μαρτυρικό χωριό Κομμένο Αρτας).

«Εκκαθαριστικές» επιχειρήσεις γερμανικών στρατευμάτων στην Ήπειρο.
Πηγή: Greece and the Balkans in WWII by H.F.Meyer

«Ο ματωμένος γάμος της Αλεξάνδρας». Η οικογένεια της νύφης. Η Αλεξάνδρα εικονίζεται στην πάνω σειρά της φωτογραφίας στο κέντρο. Τα αδέλφια της που επέζησαν είναι τα δύο παιδιά που κρατάει από τους ώμους ο πατέρας.
Πηγή: Μηχανή του χρόνου

Φωτογραφία του Matthias Creutziger από συναυλία του Günter Baby Sommer, δημιουργού του άλμπουμ «Τραγούδια για το Κομμένο» (βλ. ενότητα «Άλλες πηγές»).
Πηγή: diablog.eu

Κατάλογος θυμάτων από την ιστοσελίδα «Μαρτυρικό Κομμένο» του Δημήτρη Βλαχοπάνου και του Ηλία Λάμπρη.
Φωτογραφία: Χαράλαμπος Γκούβας (Harry Gouvas) μέσω Βικιπαίδεια.

Χάρτης της περιοχής της Ηπείρου μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων: δεκάδες χωριά, κυρίως κατά μήκος των κύριων δρόμων από Ηγουμενίτσα και τα Γιάννενα έως την Άρτα και την Πρέβεζα, κατεστραμμένα εν μέρει ή ολοσχερώς. Πηγή: Greece and the Balkans in WWII by H.F.Meyer

Τραγούδια για το Κομμένο

Το άλμπουμ «Τραγούδια για το Κομμένο»/ “Songs for Kommeno” είναι καρπός μιας ελληνογερμανικής σύμπραξης εμπνευσμένο από τις ναζιστικές θηριωδίες που υπέστη το χωριό Κομμένο της Άρτας στις 16 Αυγούστου 1943. Στο εγχείρημα αυτό συνεργάστηκαν ο καταξιωμένος Γερμανός περκασιονίστας Günter “Baby” Sommer, ο Φλώρος Φλωρίδης, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Σπήλιος Καστάνης και η Σαβίνα Γιαννάτου.
Ακούστε εδώ ή εδώ κομμάτια του δίσκου.
Διαβάστε μια συνέντευξη με τον Günter Baby Sommer.

Υλοποίηση

1. Συμβατότητα με το Πρόγραμμα Σπουδών

Το εκπαιδευτικό υλικό που συγκεντρώνεται στην ενότητα αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί πολλαπλώς. Ενδεικτικά:

Ιστορία Γ’ Γυμνασίου: Ο γενικός σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος, όπως ορίζεται από το ΔΕΠΠΣ Ιστορίας, καθώς και οι στόχοι του μαθήματος για την Γ’ Γυμνασίου έρχονται σε συμφωνία με τους στόχους της διδακτικής ενότητας, ιδιαίτερα με τους στόχους που θέλουν τους μαθητές να αναπτύξουν κριτική στάση απέναντι σε ιδεολογίες με ολοκληρωτικό χαρακτήρα και/είτε να αναπτύξουν κριτική στάση και ερευνητική διάθεση για ζητήματα της τοπικής κοινωνίας.
Σχέδιο εργασίας Τοπικής Ιστορίας: Η Τοπική Ιστορία στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών του «Νέου Σχολείου». Η προσέγγιση που προτείνεται για τη διδακτική αξιοποίηση, όπως και το ίδιο το περιεχόμενο, το οποίο βασίζεται κατά κύριο λόγο σε ιστορικές πηγές, προφορικές μαρτυρίες, αλλά και λογοτεχνία ή κινηματογράφο, συμφωνεί με τον προσανατολισμό που θέτει η διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας στο Γυμνάσιο μέσω διαθεματικών σχεδίων εργασίας. Περισσότερα στον Οδηγό για τον εκπαιδευτικό.

2. Ζητήματα αξιοποίησης του εκπαιδευτικού υλικού

Το περιεχόμενο που προτείνεται δεν εξαντλεί σε καμία περίπτωση την ιστορική βιβλιογραφία που διατίθεται, αλλά ούτε και την λογοτεχνική ή εικαστική παραγωγή. Το περιεχόμενο επιλέχθηκε με κριτήρια παιδαγωγικής καταλληλότητας και διαθεσιμότητας ή προσβασιμότητας από τον εκπαιδευτικό. Στην ενότητα «Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό» παρατίθεται μία πιο διευρυμένη βιβλιογραφία για όποιον επιθυμεί να τεκμηριώσει ή να αναζήτησει περαιτέρω υλικό.

Οι πηγές που προτείνονται, πρωτογενείς ή δευτερογενείς ποικίλλουν (γραπτές, προφορικές μαρτυρίες, οπτικοακουστικές, λογοτεχνία) και εξυπηρετούν διαφορετικές λειτουργίες αναλόγως την πρόθεση χρήσης τους από τον εκπαιδευτικό ή τους μαθητές. Η μεθοδική ανάλυσή τους και η προσεκτική αξιοποίησή τους είναι απαραίτητη, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την καταλληλότητά τους για το μαθησιακό περιβάλλον. Κριτήρια καταλληλότητας συνιστούν η ηλικία των μαθητών και η κοινωνική ωρίμανση, η πρότερη εμπειρία ενασχόληση με το θέμα, το πολιτισμικό περιβάλλον ή οι τοπικές ιδιαιτερότητες, καθώς συχνά τα θέματα που πραγματεύονται είναι ευαίσθητα και/ ή επίμαχα. Ζητήματα που πρέπει να θίγουμε κατά την επεξεργασία μιας πηγής είναι ενδεικτικά: ο τρόπος αναπαράστασης των γεγονότων, το είδος της πηγής και του λόγου, η πρόθεση του ‘δημιουργού’, το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο παραγωγής, ο σκοπός που εξηπηρετεί τώρα/ στο παρελθόν κ.ά.

3. Μεθόδευση διδασκαλίας

Είτε επιλέξουμε την υλοποίηση ενός διαθεματικού σχεδίου εργασίας είτε την υλοποίηση ενός μικρότερης διάρκειας διδακτικού σεναρίου θα πρέπει να προηγηθεί ο κατάλληλος σχεδιασμός της διδασκαλίας μας. Για την πληρέστερη αξιοποίηση του περιεχομένου και την επίτευξη των βασικών σκοπών αυτής της διδακτικής ενότητας προτείνουμε η διδασκαλία να ακολουθεί τρία στάδια:

Επεξεργασία των πηγών

Αναζήτηση και συγκέντρωση υλικού

Παρουσιάζουμε το υλικό προς αξιοποίηση επιλέγοντας το κατάλληλο περιεχόμενο για την κάθε ομάδα. Ορισμένες πηγές από τα περιεχόμενα μπορούν να αξιοποιηθούν για την ολομέλεια της τάξης. Αν υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος τότε είναι θεμιτό οι ίδιοι οι μαθητές να μπουν στη διαδικασία αναζήτησης ιστορικών στοιχείων και πληροφοριών. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να μπορεί να ελέγχει ή να καθοδηγεί αυτήν την αναζήτηση, ιδιαίτερα αν γίνεται στο διαδίκτυο, καθώς ζητήματα που αφορούν π.χ. τα μαζικά αντίποινα, τα μαρτυρικά χωριά, τον ναζισμό, αντιμετωπίζονται συχνά μονόπλευρα ή/ και εσφαλμένα, χωρίς ιστορικά στοιχεία. Επισημαίνουμε, συνεπώς, τη σημασία της βιβλιογραφικής πηγής, το είδος της και την εγκυρότητά της. Οι μαθητές μπορούν να αξιοποιήσουν επιλεγμένα βιβλία και άρθρα, προφορικές/γραπτές μαρτυρίες, φωτογραφικό και μουσικό υλικό, ντοκιμαντέρ και ταινίες, ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις με μάρτυρες των γεγονότων που διερευνούν. Αν το κρίνουμε απαραίτητο εμπλουτίζουμε το υλικό με πηγές που αφορούν γενικότερα στην περίοδο του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου.

Μελέτη του υλικού και κριτική ανάγνωση

Γεγονότα – Χρονικό – Αίτια

Ιστορίες ανθρώπων: «εμείς» και οι «άλλοι»

Η λογική της βίας και της τρομοκρατίας: άμαχος πληθυσμός – αντίποινα

Τα μαρτυρικά χωριά είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την τακτική των αντιποίνων. Κρίνεται απαραίτητο στη διδασκαλία μας να διερευνήσουμε ζητήματα που σχετίζονται με την αρχή της συλλογικής ευθύνης και την πρακτική των αντιποίνων γενικότερα στην ιστορία, αλλά και την «εικόνα του εχθρού» για τους γερμανούς στρατιώτες του Γ’ Ράιχ.
Οι δραστηριότητες που μπορεί να προκύψουν από την μελέτη του θέματος αυτού έχουν ενδιαφέρον, καθώς οι μαθητές θα έρθουν σε επαφή με τον ιστορικό ορίζοντα από μια κοινωνιολογική οπτική και όχι τόσο γεγονοτολογική και θα επιτραπεί η συζήτηση του φαινομένου της βίας κατά του άμαχου πληθυσμού διαχρονικά.

Δραστηριότητες που προτείνονται:
α) Η εικόνα του νέο-έλληνα:μελετώντας τις κατάλληλες πηγές οι ομάδες των μαθητών μπορούν να διερευνήσουν τη στάση των Γερμανών απέναντι στους Έλληνες. Ποια ήταν η ναζιστική εικόνα για τον ελληνικό λαό; Παρατηρείται αρχικά μια θετική θεώρηση του ελληνικού λαού, ιδιαίτερα σε πηγές από τη δεκαετίας του ’30, αλλά και σε αυτές από την πρώτη περίοδο της Κατοχής,που έβλεπαν τον ελληνικό λαό ως απόγονο των αρχαίων Ελλήνων. Ωστόσο, αργότερα, παρατηρείται μια μεγάλη μεταστροφή και η επικράτηση θέσεων, όπως αυτή του Fallmerayer (βλ. ενότητα Βιβλιογραφία: Φλάισερ, Χάγκεν (1986). «Η ναζιστική εικόνα για τους (Νεο-)Έλληνες και η αντιμετώπιση του άμαχου πληθυσμού από τις γερμανικές αρχές κατοχής») για να στηρίξουν την αλλαγή της πολιτικής και στρατιωτικής στάσης, καθώς η αρχική «φιλική» διάθεση βρήκε εμπόδια στην αντίσταση του ντόπιου πληθυσμού. Εκτός από ιστορικές μελέτες ως πηγές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σχετικές εικόνες, διαγράμματα, αφίσες ή μπροσούρες της εποχής. Σε αυτή τη δραστηριότητα γίνεται ουσιαστικά αναφορά στις φυλετικές θεωρίες και στις φυλετικές διακρίσεις που συνεπάγονται. Αποδομείται ο πυλώνας της ναζιστικής ιδεολογίας, καθώς οι μαθητές διερευνούν τα επιχειρήματα και τις θέσεις των θεωριών αυτών και διαπιστώνουν την κατάρρευσή τους όταν αυτές χρησιμοποιούνται ουσιαστικά για προπαγανδιστικούς λόγους και την επιβολή βίας και εξόντωσης ανθρώπων. Επίσης, μπορεί να επιχειρηθεί μια σύνδεση της αλλαγής στάσης με την τακτική των μαζικών αντιποίνων εκείνη την εποχή. Τέλος, θα ήταν θεμιτή η σύγκριση με σύγχρονες αντιλήψεις και ιδεολογίες που έχουν έρεισμα στις ναζιστικές ιδεολογίες και η συζήτηση για φαινόμενα νέο-φασισμού/ναζισμού και ρατσισμού.
β) Η λογική των αντιποίνων: οι ομάδες των μαθητών διερευνούν παρόμοιες περιπτώσεις εφαρμογής αντιποίνων είτε μέσω πηγών είτε με τη χρήση του χάρτη. Διαπιστώνεται ότι η περίπτωση του τόπου τους δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό της ναζιστικής θηριωδίας και γνωρίζουν και άλλους παρόμοιους τόπους. Μπορούν να επεκταθούν, μάλιστα, και σε περιπτώσεις εκτός Ελλάδας, διεθνώς γνωστές, όπως το Οραντούρ της Γαλλίας και το Λίντιτσε της Τσεχίας. Συζητούν το ζήτημα των «εκκαθαριστικών» αντιανταρτικών επιχειρήσεων από τη μεριά των Γερμανών, τη δράση των ανταρτών και τη βία που υπέστη ο άμαχος πληθυσμός. Προβληματιζόμαστε γύρω από τις αρχές της εφαρμογής των αντιποίνων: ασύμμετρη απάντηση, συλλογική ευθύνη, άρση διάκρισης εμπόλεμων και αμάχων. Το ιστορικό πλαίσιο, ντοκουμέντα και μαρτυρίες, μπορούν να διαφωτίσουν τη λογική αυτή, όπως για παράδειγμα οι διαταγές του Κάιτελ. Επίσης, μπορεί να επιχειρηθεί η σύνδεση με άλλου είδους μαζική εξόντωση άμαχου πληθυσμού (ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, εργασίας, εξόντωσης) ή η αναγωγή σε άλλες ιστορικές εποχές. Συναντούμε σε πιο σύγχρονους πολέμους αυτή την τακτική; είναι αναμενόμενο και αναπόφευκτο παρεπόμενο του πολέμου οι απώλειες αμάχων; ποιους σκοπούς εξυπηρετεί;

Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό

Σχετικά με τη διδακτική επίμαχων ιστορικών θεμάτων

https://ww2istories.gr/index.php?id=1

Κόκκινος, Γιώργος (2012). Η σκουριά και το πυρ: προσεγγίζοντας τη σχέση ιστορίας, τραύματος και μνήμης. Αθήνα: Gutenberg. Ιδιαίτερα το κεφάλαιο «Παιδαγωγική και διδακτική διαχείριση τραυματικών και επίμαχων ιστορικών γεγονότων: η προσέγγιση του Roger I. Simon» (σελ. 486-495).

Κόκκινος, Γιώργος, Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης, Παναγιώτης Γατσωτής & Έλλη Λεμονίδου (2010). Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας. Αθήνα: Νοόγραμμα.

Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2005). Αναζητώντας τα ίχνη της Ιστορίας: ιστοριογραφία, διδακτική μεθοδολογία και ιστορικές πηγές. Θεσσαλονίκη:Κυριακίδη.

Παληκίδης, Άγγελος (επιμ.) (2013). Κριτικές προσεγγίσεις του ναζιστικού φαινομένου: από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση. Αθήνα: Επίκεντρο. Ιδιαίτερα τα κεφάλαια: «Πρόταση βιωματικής διδασκαλίας του φαινομένου του Ναζισμού» της Κατερίνας Μπρεντάνου (σελ. 169-201), «Ναζιστική κατοχή στην Ελλάδα και άσκηση αντιποίνων» της Ζέτας Παπανδρέου (σελ. 253-276) στο οποίο παρουσιάζεται μια διδακτική προσέγγιση για τη Σφαγή του Διστόμου (10/06/44) και παρατίθενται ιστορικές πηγές και φύλλα εργασίας.

Παπανδρέου, Γεωργία (2013). Διδακτική προσέγγιση επίμαχων και τραυματικών ιστορικών γεγονότων: η περίπτωση της Σφαγής του Διστόμου. Διδακτορική διατριβή. Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Σχετικά με τα αντίποινα και τον άμαχο πληθυσμό

Δορδανάς, Στράτος (2007). Το αίμα των αθώων: αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία, 1941-1944. Αθήνα: Εστία.

Μάγιερ, Χέρμαν Φ. (2004). Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα: Τα αιματηρά ίχνη της 117ης Μεραρχίας Καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα/ μτφρ. Γιάννης Μυλωνόπουλος. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Mazower, Mark (1994). «Η λογική της βίας και της τρομοκρατίας: 1943-44», Στην Ελλάδα του Χίτλερ: η εμπειρία της Κατοχής / μτφρ. Κώστας Κουρεμένος. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 181-290.

Στεφανοπούλου, Μαρία (1998). «Μνήμες Πολέμου. Ο τόπος, η θυσία, το έγκλημα. Καλάβρυτα, 13 Δεκεμβρίου 1943», Κυριακάτικη Αυγή.

Φλάισερ, Χάγκεν (1978-79). «Αντίποινα των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής (1941-44)», Μνήμων 7, 182-195.

Φλάισερ, Χάγκεν (1986). «Η ναζιστική εικόνα για τους (Νεο-)Έλληνες και η αντιμετώπιση του άμαχου πληθυσμού από τις γερμανικές αρχές κατοχής» στο Βασίλης Κρεμμυδάς, Χρύσα Μαλτέζου, Νικόλαος Παναγιωτάκης (επιμ.), Αφιέρωμα στον Νίκο Σβορώνο, τόμος Β’. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης, 369-394.

Φωτίου, Θανάσης (2011). Η ναζιστική τρομοκρατία στην Ελλάδα: η αιματηρή πορεία του Φριτς Σούμπερτ και του ελληνικού «Σώματος Κυνηγών» στην κατοχική Κρήτη και Μακεδονία. Αθήνα: Επίκεντρο.

Γλωσσάρι

1η Ορεινή Μεραρχία (1. Gebirgs Division) ή Μεραρχία Εντελβάις (Edelweiss Division): πρόκειται για επίλεκτη μονάδα της Βέρμαχτ που δημιουργήθηκε το 1938 υπό την εξουσία των εθνικοσοσιαλιστών και έδρασε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Είχε ως διακριτικό στον σκούφο και στον βραχίωνα το εντελβάις, λευκό άνθος στα βουνά της Γερμανίας-Αυστρίας, που συμβολίζει το «άριστο γερμανικό στρατιωτικό ήθος σε καιρούς ειρήνης και πολέμου». Διοικητής της διετέλεσε ο στρατηγός Βάλτερ φον Στέτνερ και ο στρατηγός Χούμπερτ Λαντς (22ο Σώμα Στρατού) είχε την ευθύνη για τη ζώνη της Ηπείρου. Μετά από τη μεγάλη της δράση σε εκστρατείες εναντίον της Πολωνίας, της Γαλλίας, της Γιουγκοσλαβίας, αλλά και της Σοβιετικής Ένωσης, μεταφέρεται στα Βαλκάνια, όπου αρχίζει η αντιανταρτική της δράση (Μαυροβούνιο: «Επιχείρηση Μαύρο», Μάιος/Ιούνιος 1943). Από εκεί συνεχίζει την πορεία της προς τη νότια Αλβανία και την Ελλάδα και εφαρμόζει την τακτική της καμένης γης, δηλαδή τη συστηματική καταστροφή χωριών και εκτελέσεις άμαχου πληθυσμού. Πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει το 98ο Σύνταγμα (GebirgsJäger Regiment 98) με διοικητή τον συνταγματάρχη Γιόζεφ Ζάλμιγκερ. Η μεραρχία Εντελβάις είναι υπεύθυνη για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν μεταξύ άλλων στο Κομμένο της Άρτας, στους Λιγκιάδες Ιωαννίνων, στη Μουσιωτίτσα και για τον αφανισμό του εβραϊκού πληθυσμού των Ιωαννίνων. Πηγές: Greece and the Balkans in WWII by H.F.Meyer και Μηχανή του χρόνου. Σχετικό οπτικοακουστικό υλικό: ΕΡΤwebtv

117η Μεραρχία Καταδρομών (απαντάται και ως Κυνηγών) [Ορεινού Πεζικού] (Jäger Division – Wehrmacht): γερμανική μονάδα πεζικού που έδρασε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δημιουργήθηκε τον Απρίλιο του 1943 από την αναδιοργάνωση της 717ης Μεραρχίας Πεζικού (1941), η οποία είχε συμμετάσχει σε επιχειρήσεις εναντίον ανταρτών και εκτελέσεις αμάχων στη Σερβία. Οι Μονάδες Κυνηγών ήταν συνήθως πιο βαριά οπλισμένες από τις τυπικές μονάδες πεζικού και καλά εκπαιδευμένες με σκοπό τις αντι-ανταρτικές και εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Το φθινόπωρο του 1943 αποτελεί τον γερμανικό στρατό Κατοχής στην Πελοπόννησο. Είναι γνωστή για τη συμμετοχή της στην επιχείρηση της Βέρμαχτ με την κωδική ονομασία «Καλάβρυτα» (Unternehmen Kalawrita), μαζικά αντίποινα για τη δράση των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Διοικητής της μεραρχίας την περίοδο αυτή διατελεί ο στρατηγός ορεινού στρατού Καρλ φον λε Σουίρ (General der Gebirgstruppe Karl von le Suire) και επικεφαλής της επιχείρησης είναι ο ταγματάρχης Χανς Εμπερσμπέργκερ (Major Hans Ebersberger), διοικητής του Ι/749 Τάγματος. Πηγές: Lexicon der Wehrmacht και Greece and the Balkans in WWII by H.F.Meyer.

Ολοκαύτωμα: Η λέξη ολοκαύτωμα προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ὁλόκαυστον, που σημαίνει «πλήρως καμμένη προσφορά θυσίας» σε θεό. Στα νέα ελληνικά συναντούμε τον όρο «ολοκαύτωμα» ως: «μεγάλη θυσία, ιδίως ανθρώπινων ζωών, συνήθ. για υψηλά ιδανικά│(επέκτ.) ολοκληρωτική καταστροφή ή αφανισμός μεγάλου αριθμού ανθρώπων, η γενοκτονία │ για κάτι που καίγεται, που παίρνει φωτιά» (Λεξικό Τριανταφυλλίδη) ή «η μαζική και βάρβαρη θανάτωση» (Λεξικό Μπαμπινιώτη). Η συνήθης σημασία της λέξης είναι η ναζιστική γενοκτονία. Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει κυρίως τη συστηματική, προγραμματική, και κρατική πολιτική πρακτική διώξεων και εξόντωσης των Εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς και τους συνεργάτες του (USHMM). Επιπλέον, στα ελληνικά χρησιμοποιείται για τα μαρτυρικά χωριά, ο πληθυσμός των οποίων εξοντώθηκε μαζικά από τους Γερμανούς ως αντίποινα, τα λεγόμενα και «μέτρα εξιλασμού».

Τάγματα Ασφαλείας (ή Τάγματα Ευζώνων): ελληνικές ένοπλες ομάδες που έδρασαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ρόλο υποστηρικτικό των Γερμαντικών δυνάμεων κατοχής. Δημιουργήθηκαν από την κατοχική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη (ΦΕΚ 180 Α’, 18/06/1943) κατόπιν έγκρισης της Βέρμαχτ με σκοπό τη διατήρηση της «έννομης τάξης», κυρίως στην ύπαιθρο. Είχαν κυρίως αντικομμουνιστική (αντι-εαμική) δράση, συμμετείχαν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ή μπλόκα και συχνά συνδέθηκαν με εγκλήματα εναντίον του άμαχου πληθυσμού. Στα Τάγματα κατατάσσονταν συχνά εξαθλιωμένοι άνθρωποι που προσπαθούσαν να επιβιώσουν, καθώς τους προσφερόταν μισθός, είδη διατροφής και ρουχισμού, καπνός κ.ά., αλλά φυσικά και αντικομμουνιστές αξιωματικοί, πολιτικοί καιροσκόποι και εγκληματίες ή καταζητούμενοι. Η ενδυμασία τους ήταν η στολή των Ευζώνων (τσολιάς) συνδυασμένη συνήθως με ελληνικά ή γερμανικά στρατιωτικά χιτώνια ή αρβύλες. Συχνά αποκαλούνται «γερμανοτσολιάδες». Παράλληλα δημιουργήθηκαν και εθελοντικά τάγματα χωροφυλακής («εκατονταρχίες») σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας τα οποία εξοπλίζονταν και υποστηρίζονταν οικονομικά από τις γερμανικές δυνάμεις. Στη συμφωνία της Καζέρτας (26/09/1944)

ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ

Είμαστε τρεις γενιές επιστημόνων που ασχολούμαστε με ζητήματα που αναπτύσσονται στην ιστοσελίδα. Συναντηθήκαμε σε επιστημονικούς χώρους, σε συνέδρια και πανεπιστημιακές αίθουσες. Στα σενάρια συμβάλλουν οι επιστήμες της Ιστορίας, της Λογοτεχνίας, των Εβραϊκών Σπουδών, της Αρχαιολογίας, των Πολιτισμικών Σπουδών και της Παιδαγωγικής.

Οι άνθρωποι που συναντήθηκαν σ’ αυτό το εγχείρημα είναι:

Επιστημονικοί συνεργάτες

Η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου είναι Oμότιμη Kαθηγήτρια νεοελληνικής φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει επίσης διδάξει νεοελληνική φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Iωαννίνων, στο Παιδαγωγικό Tμήμα Δημοτικής Eκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Kρήτης και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Γεννήθηκε στην Aθήνα το 1944. Σπούδασε φιλολογία και ιστορία στην Φιλοσοφική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο New School for Social Research στη Νέα Υόρκη και στο πανεπιστήμιο Sorbonne-Paris III, όπου και υποστήριξε τη διδακτορική διατριβή της με θέμα τον ελληνικό υπερρεαλισμό.
Έχει γράψει μελέτες και άρθρα για τον ελληνικό υπερρεαλισμό, τη νεοτερική ποίηση και πεζογραφία. Από το 1986 ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική αναπαράσταση του Ολοκαυτώματος στη νεοελληνική πεζογραφία και έχει επιμεληθεί πολλά βιβλία με μαρτυρίες για τους διωγμούς των Ελλήνων Εβραίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα από τα κύρια ενδιαφέροντά της είναι η λογοτεχνική μετάφραση, και έχει τιμηθεί με το κρατικό βραβείο μετάφρασης το 2001 για την μετάφραση των Εξομολογήσεων του Αγίου Αυγουστίνου.
Τα κυριότερα βιβλία της είναι:

«Δεν άνθησαν ματαίως…», Aνθολογία Yπερρεαλισμού, Nεφέλη, Aθήνα 1980·

Le surréalisme en tant que courant poétique en Grèce des années ’30. Παρίσι 1980, διδακτορική διατριβή·

Nίκος Eγγονόπουλος. H ποίηση στον καιρό «του τραβήγματος της ψηλής σκάλας», Στιγμή, Aθήνα 1987·

Tο ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Eλλήνων Eβραίων, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1993·

H λογοτεχνία ως μαρτυρία. Έλληνες πεζογράφοι για τη γενοκτονία των Eβραίων, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1995·

O Άλλος εν διωγμώ. Zητήματα λογοτεχνικής αναπαράστασης, Θεμέλιο, Aθήνα 1998·

H γραφή και η βάσανος, Ζητήματα ιστορίας και μυθοπλασίας, εκδ. Πατάκη, 2001·

Πετράρχη, Η Ανάβαση στο όρος Βεντού, μετάφραση και σχόλια, εκδόσεις Άγρα, 2006.

Pico della Mirandola, Λόγος περί της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, μετάφραση, Άγρα, 2014.

Η Δρ. Ρένα Μόλχο δίδαξε την Ιστορία του Ελληνικού Εβραϊσμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Σπούδασε Ευρωπαϊκή και Ελληνική Ιστορία στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η διδακτορική της διατριβή με τίτλο Les Juifs de Salonique, 1856-1919: Une communauté hors norme υποστηρίχθηκε στο Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών του Στρασβούργου και κέρδισε το άριστα και τα συγχαρητήρια της επιτροπής. Για το έργο αυτό (Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919: Μια ιδιαίτερη κοινότητα) που εκδόθηκε από το Θεμέλιο το 2001, έλαβε το Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών (2000). Για τη συμβολή του έργου της στον γαλλικό πολιτισμό έλαβε από το γαλλικό κράτος το παράσημο του ιππότη της τάξεως των Palmes academiques (Ακαδημαϊκού Φοίνικα) τον Δεκέμβριο του 2010 και το βραβείο του ιδρύματος Alberto Benveniste της Ecole Pratique des Hautes Etudes. ΄Εχει οργανώσει και έχει συμμετάσχει σε συνέδρια και έχει δημοσιεύσει πάνω από 60 μελέτες σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες σε θέματα του ελληνικού εβραϊσμού. Το δεύτερο βιβλίο της φέρει τον τίτλο Salonica and Istanbul: Social, Political and Cultural Aspects of Jewish Life, Isis, Istanbul, 2005. Σε συνεργασία με την καθηγήτρια της Αρχιτεκτονικής Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη, με τίτλο Jewish Sites in Thessaloniki: Brief History and Guide (Ιστορία και αξιοθέατα των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη, στα ελληνικά το 2010 και στα γερμανικά το 2011) έχουν εκδώσει το 2009 από τις εκδόσεις Lycabettus Press στην Αθήνα. Το τελευταίο της βιβλίο Οι αναμνήσεις του γιατρού Μ. Γιοέλ εκδόθηκε τον Μάιο του 2012 από τις εκδόσεις Πατάκη. Το τελευταίο της βιβλίο με τίτλο Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων: Μελέτες ιστορίας και μνήμης κυκλοφόρησε το 2015 από τις εκδόσεις Πατάκη. Το βιβλίο της Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919: Μια ιδιαίτερη κοινότητα πραγματοποίησε στις εκδόσεις Πατάκη την 4η έκδοσή του.

renamolho@gmail.com

Ο Γιώργος Αντωνίου είναι ακαδημαϊκός συνεργάτης του Διεθνούς Ελληνικού Πανεπιστημίου και έχει λάβει το διδακτορικό του από το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας το 2007. Έχει εργαστεί ως επισκέπτης ερευνητής του Ιδρύματος για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος στο Παρίσι και επισκέπτης καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Yale και στο πανεπιστήμιο της Κύπρου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζουν στην κληρονομιά και τη μνήμη των συγκρούσεων στις κοινωνίες, το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα, τη μελέτη της συλλογικής μνήμης και των πολέμων, και τη δημόσια ιστορία. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά, όπως το Journal of Peace Research, History and Theory, Memoria e Ricerca, και άλλα. Έχει επιμεληθεί το πρόσφατο ειδικό τεύχος του περιοδικού Ricerche Storiche για τη δημόσια ιστορία στην Ελλάδα και του περιοδικού Επιστήμη και Κοινωνία για τη μαζική βία και τα θύματα, ενώ έχει επιμεληθεί τον συλλογικό τόμο Εμφύλιος, πολιτισμικό τραύμα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
g.antoniou@ihu.edu.gr

Επιστημονική ομάδα

Η Ελένη Χοντολίδου σπούδασε Φιλολογία και Παιδαγωγική στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. και στο Institute of Education του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Δρ. της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Σχολικής Παιδαγωγικής και Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής, όπου διδάσκει από το 1981. Τα μαθήματα, οι δημοσιεύσεις και τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα κινούνται στον χώρο της λογοτεχνικής και γλωσσικής εκπαίδευσης, του σχεδιασμού και της αξιολόγησης προγραμμάτων διδασκαλίας, των σπουδών γραμματισμού και των Πολιτισμικών Σπουδών, με έμφαση σε ζητήματα ταυτότητας, ετερότητας και υποκειμενικότητας. Κυριότερες δημοσιεύσεις είναι:

Βενετία Αποστολίδου & Ελένη Χοντολίδου (επιμ.): Λογοτεχνία και εκπαίδευση (τυπωθήτω, 1999)·

Βενετία Αποστολίδου, Βικτωρία Καπλάνη & Ελένη Χοντολίδου (επιμ): Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο: μια νέα πρόταση διδασκαλίας (τυπωθήτω, 2000)

Παναγιώτα Χατζηπαναγιώτου & Ελένη Χοντολίδου (επιμ.). Η αξιολόγηση του Ηλεκτρονικού Κόμβου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2001)·

Λευτέρης Βεκρής & Ελένη Χοντολίδου: Προδιαγραφές Σπουδών για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων & Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2003)

Λευτέρης Βεκρής & Ελένη Χοντολίδου (2004). 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα: 28-29 Ιουνίου 2003. Δύο χρόνια πειραματικής λειτουργίας: διδακτικές καινοτομίες και αναστοχασμός των πρακτικών μας. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ, ΓΓΕΕ, ΙΔΕΚΕ.

Είναι Κοινοτική Σύμβουλος στον Δήμο Θεσσαλονίκης με την «Πρωτοβουλία για τη Θεσσαλονίκη» από το 2006 και Πρόεδρος της Α΄ Κοινότητας από το 2014.hodol@edlit.auth.gr
http://users.auth.gr/hodol
http://hodolidou.blogspot.gr/p/blog-page.html
Στην ιστοσελίδα σχεδίασε και επιμελήθηκε με τη συμβολή της Ιωάννας Δαγδιλέλη το σενάριο: «Φωνές παιδιών για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα».

Η Φένια Φραγκουλίδου αποφοίτησε από το Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. Συνέχισε τις σπουδές της σε μεταπτυχιακό επίπεδο στο Goldsmiths’ College του UCL στον τομέα των Πολιτισμικών Σπουδών κι επέστρεψε στον Τομέα Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. όπου εκπόνησε, ως υπότροφος του προγράμματος Ηράκλειτος, το διδακτορικό της με θέμα Έφηβοι και Διαδίκτυο. Εργάστηκε ως επιστημονική συνεργάτης στο Τμήμα Δημόσιων Σχέσεων και Επικοινωνίας του Τ.Ε.Ι. Δυτικής Μακεδονίας καθώς και σε προγράμματα ΕΣΠΑ για την ενίσχυση της εκπαίδευσης ευπαθών ομάδων (τσιγγάνοι, παλιννοστούντες). Έχει διεξάγει μεταδιδακτορική έρευνα σε δώδεκα σχολεία της περιφέρειας Θεσσαλονίκης με θέμα Η μαζική κουλτούρα ως εκπαιδευτικό εργαλείο στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Οι δημοσιεύσεις και τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν στην Κοινωνιολογία των νέων μέσων και σε ζητήματα φύλου. Κυριότερες δημοσιεύσεις:

“Changing patterns: a socio-cultural study of teenage girls’ use of the Internet”, International Journal of Learning, 12(12), 2006, 93-104·

«Νεανικές υποκουλτούρες ή όταν το Διαδίκτυο συνάντησε τη χορευτική μουσική σκηνή», Ελληνική Σημειωτική Εταιρεία (2008)·

Διαπολιτισμικότητα, παγκοσμιοποίηση και ταυτότητα/επιμ. Ελένη Χοντολίδου, Γρηγόρης Πασχαλίδης, Κυριακή Τσουκαλά & Ανδρέας Λάζαρης. Αθήνα: Gutenberg, 460-473·

“Using new media in a Roma classroom: when popular culture meets ethnic minority groups”, Comparative Literature and Culture, 15(3), 2013, Article ix.

fenia4063@yahoo.com
Στην ιστοσελίδα σχεδίασε και επιμελήθηκε τα σενάρια: «Ολοκαύτωμα: η ζωή πριν, οι μαρτυρίες μετά. Η κοινωνική θέση των Εβραίων προπολεμικά» και «Η τέχνη ως μαρτυρία. Το Ολοκαύτωμα μέσα από την τέχνη».

Η Χαρούλα Κρομυάδου είναι φιλόλογος-παιδαγωγός. Σπούδασε στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Σχολική Παιδαγωγική και την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Από το 2000 έως το 2014 ήταν Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στον ΑΡΚΤΟΥΡΟ με βασικό αντικείμενο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για παιδιά και ενήλικες (Kromiadou et.al (2012). Wild Animals come into the Classroom! An interdisciplinary environmental education program by ARCTUROS), in Resouk 2012 EMUNI Student Research Multi-conference Bridging Gaps in the Mediterranean Research Space, 803-809/ Δάσος: Πηγή Νερού και Ζωής. Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στο συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Το Σταυροδρόμι της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, Οι αγρι-άνθρωποι, πολίτες του μέλλοντος. Διαδραστικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Αρκτούρου στο 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση-Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία στη σημερινή πραγματικότητα: Η εμπειρία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος). Συμμετείχε στη συγγραφική ομάδα του φακέλου «Ο ξένος: εικόνες του άλλου στη λογοτεχνία». Έχει εργαστεί ως ερευνήτρια στη Μονάδα Έρευνας Σχολικών Βιβλίων (Α.Π.Θ.), σε έρευνες για τη διδασκαλία και την αξιολόγηση, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις αναγνωστικές συνήθειες των εφήβων. Είναι εκπαιδεύτρια ενηλίκων (ΣΔΕ, ΙΕΚ, Τριτοβάθμια Εκπαίδευση) και έχει συμμετάσχει σε προγράμματα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ΟΞΥΓΟΝΟ των εκδόσεων ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ). Σχεδιάζει διαδραστικά εκπαιδευτικά προγράμματα εστιασμένα στη βιωματική μάθηση, τον μιντιακό γραμματισμό, τη λογοτεχνία και το φυσικό περιβάλλον.
kromiadou@hotmail.com
Στην ιστοσελίδα σχεδίασε και επιμελήθηκε το σενάριο: «Τα παιδιά και η καθημερινή ζωή στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».

Η Δώρα Σεϊτανίδου είναι αρχαιολόγος-παιδαγωγός με μεταπτυχιακές σπουδές στην Παιδαγωγική και ειδίκευση στη Διδακτική Μεθοδολογία. Τα ενδιαφέροντά της εστιάζουν στη διδακτική της ιστορίας και του πολιτισμού, στη Μουσειακή Εκπαίδευση και στη Διαπολιτισμική Αγωγή. Εργάστηκε σε μουσειακά εκπαιδευτικά προγράμματα στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, σχεδίασε και υλοποίησε εκπαιδευτικά προγράμματα σε μουσεία και χώρους πολιτισμού της Θεσσαλονίκης. Συμμετείχε σε έρευνες για τις απόψεις και στάσεις των Ελλήνων εκπαιδευτικών και για τις αναγνωστικές συνήθειες των εφήβων. Υπήρξε επιστημονική συνεργάτιδα στην Υποδράση 9.5: «Εκπαιδευτικές Επισκέψεις Μαθητών» του προγράμματος «Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών 2010-2013» όπου −μεταξύ άλλων− επιμελήθηκε με την ομάδα έργου τον Οδηγό Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων: Το μουσείο ήταν τέλειο! Διαπολιτισμικά Προγράμματα Σχολείων σε Μουσεία. Σήμερα διδάσκει μαθήματα ιστορίας και πολιτισμού σε αλλοδαπούς σπουδαστές του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Α.Π.Θ.
dwraseit@yahoo.gr
Στην ιστοσελίδα σχεδίασε και επιμελήθηκε το σενάριο: «Τόποι-μνημεία-μουσεία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης».

Η Κωνσταντία Λιούζα αποφοίτησε από το Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με κατεύθυνση στην Παιδαγωγική. Οι μεταπτυχιακές σπουδές της έχουν αντικείμενο την Παιδαγωγική με ειδίκευση στη Λογοτεχνική Εκπαίδευση στο ίδιο Τμήμα (διπλωματική εργασία με θέμα Εμπειρίες μετανάστευσης στη λογοτεχνία και η αξιοποίησή τους στη διδασκαλία), καθώς και τις Πολιτισμικές Σπουδές και τη Σημειωτική στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (διπλωματική εργασία: Η εικόνα της γυναίκας στη σύγχρονη ελληνική φωτογραφία). Ασχολείται με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων δημιουργικής απασχόλησης για παιδιά και εφήβους. Έχει συνεργαστεί με οργανώσεις και πολιτιστικούς φορείς για εκπαιδευτικές δράσεις και προγράμματα σε σχολεία με θέματα όπως ο ρατσισμός, τα δικαιώματα του παιδιού, ο εθελοντισμός, η φιλαναγνωσία. Επίσης, έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα για τον κοινωνικό αποκλεισμό, την πολυπολιτισμικότητα και τις μειονότητες και, πρόσφατα, για τις αναγνωστικές συνήθειες των εφήβων.
konstantia.liouza@gmail.com
Στην ιστοσελίδα σχεδίασε και επιμελήθηκε το σενάριο: «Η βία κατά του άμαχου πληθυσμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: περιπτώσεις μαρτυρικών πόλεων και χωριών».

Η Ιωάννα Δαγδιλέλη αποφοίτησε από το Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Έχει δύο μεταπτυχιακά διπλώματα. Το πρώτο στις Ευρωπαϊκές Πολιτικές Νεολαίας και το δεύτερο στις Επιστήμες της Αγωγής. Έχει εργαστεί στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Καλλιρρόη», για την προώθηση της ισότητας των δύο φύλων κατά τη μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας, στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, σε ΙΕΚ, στο ΙΤΥΕ στα προγράμματα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ και στο Γραφείο ERASMUS στο ΑΠΘ. Συμμετείχε, επίσης, σε ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα διαφόρων οργανισμών (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Pierre et Marie Curie-Παρίσι). Από το 2007 εργάζεται σε ΜΚΟ της Θεσσαλονίκης και του εξωτερικού, ως εκπαιδεύτρια στα ανθρώπινα δικαιώματα. Παράλληλα, υλοποιεί προγράμματα για νέους και γυναίκες. Έχει εισηγήσεις σε συνέδρια και σχετικές δημοσιεύσεις.
iodagdil@gmail.com
Στην ιστοσελίδα συνεργάστηκε με την Ελένη Χοντολίδου για το σχεδιασμό του σεναρίου: «Φωνές παιδιών για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα».

αρακτηρίστηκαν ως όργανα του εχθρού.

Η σελίδα ενεργοποιήθηκε ξανά με την ευγενική χορηγία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης

Με την έγκριση

Φορέας Υλοποίησης

Με την ευγενική χορηγία

Ευχαριστίες

Η ιστοσελίδα αυτή δεν θα είχε γίνει χωρίς τη γενναιόδωρη χρηματοδότηση του Γερμανικού Προξενείου στη Θεσσαλονίκη μέσω του ειδικού ταμείου Funds for the Future.

Σχολιάστε Ακύρωση απάντησης

Γράψτε το σχόλιο σας εδώ....

Εισάγετε τα παρακάτω στοιχεία ή επιλέξτε ένα εικονίδιο για να συνδεθείτε:

Ηλ. διεύθυνση (απαιτείται) Δεν θα εμφανιστεί δημόσια.

Όνομα (απαιτείται)

Ιστότοπος

Σχολιάζετε χρησιμοποιώντας τον λογαριασμό WordPress.com. ( Αποσύνδεση / Αλλαγή )

Σχολιάζετε χρησιμοποιώντας τον λογαριασμό Twitter. ( Αποσύνδεση / Αλλαγή )

Σχολιάζετε χρησιμοποιώντας τον λογαριασμό Facebook. ( Αποσύνδεση / Αλλαγή )

Ακύρωση

Σύνδεση με %s

Η ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΜΑΧΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΑΡΤΥΡΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΩΝ

Στόχοι της ιστοσελίδας

Εισαγωγή

Περιεχόμενο

Μηχανή του Χρόνου – Χορτιάτης

Αληθινά Σενάρια ΕΡΤ3 – Χορτιάτης

Το χρονικό μιας καταστροφής – trailer

Το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη (570)

Μήχανη του Χρόνου: Κομμένο Άρτας

Κλαίνε, θρηνούνε τα βουνά [Κομμένο Άρτας]

Υλοποίηση

Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό

Γλωσσάρι

ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ

Επιστημονικοί συνεργάτες

Επιστημονική ομάδα

Ευχαριστίες

Δημοσιεύτηκε από apmagnet

Σχολιάστε Ακύρωση απάντησης

Στόχοι της ιστοσελίδας

Εισαγωγή

Περιεχόμενο

Μηχανή του Χρόνου – Χορτιάτης

Αληθινά Σενάρια ΕΡΤ3 – Χορτιάτης

Το χρονικό μιας καταστροφής – trailer

Το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη (570)

Μήχανη του Χρόνου: Κομμένο Άρτας

Κλαίνε, θρηνούνε τα βουνά [Κομμένο Άρτας]

Υλοποίηση

Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό

Γλωσσάρι

ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ

Επιστημονικοί συνεργάτες

Επιστημονική ομάδα

Ευχαριστίες

Share this:

Μου αρέσει αυτό:

Σχετικά

Δημοσιεύτηκε από apmagnet

Σχολιάστε Ακύρωση απάντησης