Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

του Απόστολου Μαγκαρδά

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ …………………………………………………………………. Σελ. 3

1. ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ………………… …….. 3   
2. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ ……………………………………………… 4
3. ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ:

    Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΑΚΗ .……………………………………… 4

4. Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ …………………………………………….5
5. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ………………………………………………………………… 7
6. 17^η ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ:ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΠΥΣΤΡΙΕΣ …….. 9
7. ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ ……………………………………….11

     7.1ΟΙ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΦΗΜΕΣ ………. 12 

7.2 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ ………………………………………….. 12

7.3 ΟΙ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΤΣΑΓΚΟΥΡΝΗ ……………………………………. 13

7.4 ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΣΕΒΑ ……………………………………………………13

7.5 Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΖΑΓΚΙΝΗ ………………………………………………..  13

7.6 Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ …………….. 14

7.7 Ο “ΕΠΙΣΗΜΟΣ” ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ …………………………………………14

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ……………………………………………………………………….. 14

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ …………………………………………………………………..15

  

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μια ομάδα συνωμοτών με επικεφαλείς τους:Γεώργιο Παπαδόπουλο, Νικόλαο Μακαρέζο και Στυλιανό Παττακό καταλαμβάνουν την εξουσία και επιβάλλουν  Δικτατορία. Η Ελλάδα βιώνει μια “σκοτεινή επταετία”, από το 1967 ως το 1974. Το στρατιωτικό Πραξικόπημα διαρκεί από την 21^η Απριλίου 1967 ως την 23^η Ιουλίου 1974. Η χώρα μπαίνει στο “γύψο” για επτά χρόνια. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από τον διαρκή Στρατιωτικό νόμο. Την εξουσία ασκούσε άμεσα είτε έμμεσα, κυρίως, μια ομάδα πραξικοπηματιών συνταγματαρχών. Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών θεωρείται διεθνώς ως ένα ακόμα επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου.

Ένα από τα πιο κομβικά σημεία της περιόδου είναι η Εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973 και η βίαιη καταστολή της. Στην παρούσα μελέτη θα εξετάσουμε διεξοδικά την Εξέγερση του Πολυτεχνείου. Θα δούμε τι ήταν η Εξέγερση του Πολυτεχνείου. Θα εξετάσουμε τα αίτια της Εξέγερσης. Θα βάλουμε στο μικροσκόπιο μας το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, εξετάζοντας τη θυσία του Κώστα Γεωργάκη. Θα ασχοληθούμε με τον προπομπό του Πολυτεχνείου που είναι η κατάληψη της Νομικής. Θα δούμε το χρονικό της Εξέγερσης. Μνεία θα κάνουμε στους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Θα κάνουμε χρήση δευτερογενών βιβλιογραφικών πηγών και πηγών από το διαδίκτυο.

 

 

 

1.ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου που έλαβε χώρα στην ελληνική επικράτεια τον Νοέμβριο του 1973, ήταν μια μαζική και δυναμική εκδήλωση του φοιτητικού κόσμου αρχικά, που έλαβε χαρακτήρα λαϊκής αντίθεσης στο καθεστώς της Χούντας των Συνταγματαρχών. Στις 14 Νοεμβρίου 1973 ξεκίνησε η  εξέγερση του Πολυτεχνείου με κατάληψη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.) από φοιτητές και σπουδαστές και η οποία κλιμακώθηκε σταδιακά σε αντιχουντική εξέγερση, καταλήγωντας το πρωί της 17^ης Νοεμβρίου σε αιματοχυσία,  ύστερα από μια σειρά γεγονότων, αρχής γενομένης με την είσοδο άρματος μάχης τα ξημερώματα της 17^ης Νοεμβρίου στον χώρο του Πολυτεχνείου και την επιβολή στρατιωτικού νόμου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, που απαγόρευε τις συγκεντρώσεις και την κυκλοφορία [1].

 

 

 

2.ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ

Από την 21^η Απριλίου 1967 η Ελλάδα βρισκόταν υπό τη δικτατορική διακυβέρνηση του στρατού. Είχε εγκαθιδρυθεί η Δικτατορία των Συνταγματαρχών, ένα καθεστώς που περιόριζε τις ατομικές ελευθερίες των πολιτών, είχε διαλύσει τα πολιτικά κόμματα και είχε φυλακίσει, βασανίσει και εξορίσει πολίτες και πολιτικούς, με κριτήριο τις πολιτικές τους πεποιθήσεις.

Ο ηγέτης της χούντας συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος (1919-1999), το 1973, είχε ξεκινήσει μια διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, η οποία μεταξύ άλλων συμπεριλάμβανε την μερική άρση της λογοκρισίας και την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων, καθώς και υποσχέσεις για νέο σύνταγμα και δημοκρατικές εκλογές στις 10 Φεβρουαρίου 1974 για επιστροφή σε πολιτική διακυβέρνηση. Μπόρεσαν έτσι τα στελέχη της αντιπολίτευσης να αποφυλακιστούν και να ξεκινήσουν πολιτική δράση ενάντια στη χούντα [2].

Η χούντα, προσπάθησε από το 1967, να ελέγξει κάθε πλευρά της πολιτικής, είχε αναμιχθεί στον φοιτητικό συνδικαλιστικό κίνημα, απαγορεύοντας στα πανεπιστήμια τις φοιτητικές εκλογές, στρατολογώντας υποχρεωτικά τους αντιφρονούντες φοιτητές και επιβάλλοντας στην Eθνική Φοιτητική Ένωση Eλλάδας (Ε.Φ.Ε.Ε.) μη εκλεγμένους ηγέτες των φοιτητικών συλλόγων [3]. Η αντίστροφη μέτρηση για την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος ξεκίνησε στις 14 Φεβρουαρίου 1973, όταν οι φοιτητές της Αθήνας ξεσηκώθηκαν και συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο. Οι φοιτητές ζητούσαν την κατάργηση του Ν.1347, που προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση όσων, κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση [4].

 

3.ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ:Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΑΚΗ

Στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας το φοιτητικό κίνημα σηματοδοτεί τον αγώνα για χειραφέτηση, τη βούληση για μια προοδευτική αλλαγή της κοινωνίας [5].  Oι ενέργειες της χούντας να ελέγξουν το φοιτητικό κίνημα δημιούργησαν στους φοιτητές έντονα αντιδικτατορικά αισθήματα, όπως τον φοιτητή Γεωλογίας στην Ιταλία Κώστα Γεωργάκη (1948-1970), ο οποίος αυτοπυρπολήθηκε δημόσια το 1970 (19 Σεπτεμβρίου 1970) στην πλατεία Ματτεότι της πόλης Γένοβας της Ιταλίας, σε ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στη χούντα των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα.  Η αυτοθυσία του Γεωργάκη θα θεωρηθεί ένα από τα κορυφαία αντιστασιακά γεγονότα εκείνης της εποχής. Ο Γεωργάκης προσφέρει τη ζωή του και έγινε σύμβολο πατριωτισμού και αντίστασης, προάγγελος της θυσίας των φοιτητών στο Πολυτεχνείο το 1973. Η αντιστασιακή πράξη του Γεωργάκη θα προκαλέσει παγκόσμια αίσθηση. Πρόκειται για εξαίρεση, για μια μεμονωμένη αντιστασιακή ενέργεια. Απαθανάτισε τη θυσία του ο μεγάλος μας ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος (1912-1991) με τους στίχους από το ποίημά του “Η Θέα του Κόσμου”: “[…] ήσουν η φωτεινή περίληψη του δράματός μας […] στην ίδια λαμπάδα τη μία, τ’ αναστάσιμο φως κι ο επιτάφιος θρήνος μας […]”. Η πρώτη μαζική δημόσια εκδήλωση διαμαρτυρίας ενάντια στη Δικτατορία ήρθε από τους φοιτητές στις 21 Φεβρουαρίου 1973 [6].

 

 

 

4.Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ

Το διαρκώς αναδυόμενο φοιτητικό κίνημα, έχει εκδηλώσει την αντίθεσή του σε παρεμβάσεις του καθεστώτος εντός των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, ήδη από το φθινόπωρο του 1972. Συνεχώς κλιμακώνεται η οργανωμένη αντίδραση των φοιτητών στην ανάκληση από το δικτατορικό καθεστώς αναβολών στράτευσης φοιτητών που απέχουν των μαθημάτων τους [7].

Στις αρχές του 1972, οι Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα (Φ.Ε.Α.) που συγκροτήθηκαν, αμφισβήτησαν ανοιχτά τα διορισμένα από τη χούντα διοικητικά συμβούλια των φοιτητικών συλλόγων.  Κατά κύριο λόγο, στα πανεπιστήμια δραστηριοποιούνταν οργανώσεις από την Αριστερά  (“Αντι-Ε.Φ.Ε.Ε.”, “Ρήγας Φεραίος”, “ΑΑΣΠΕ”, κ.α).

Σε αναβρασμό βρίσκονταν οι φοιτητές από την αρχή του 1973 [8].   Στις 5 Φεβρουαρίου ξεκίνησαν οι αναταραχές, όταν αποφάσισαν γενική αποχή από τα μαθήματά τους οι φοιτητές του Πολυτεχνείου. Η Χούντα απαντά με τη δημοσίευση του νομοθετικού διατάγματος 1347 στις 13 Φεβρουαρίου, με το οποίο δινόταν η δυνατότητα στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας να ανακαλεί τις αναβολές στράτευσης των φοιτητών που απείχαν από τα μαθήματά τους. Αυτή η απόφαση του δικτατορικού καθεστώτος αποτέλεσε τη θρυαλλίδα της επελθούσας φοιτητικής έκρηξης. Την ίδια ημέρα πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση και διαδήλωση μέσα στο Πολυτεχνείο της Αθήνας. Η Αστυνομία παραβιάζει το πανεπιστημιακό άσυλο. Συλλήφθηκαν έντεκα φοιτητές και παραπέμφθηκαν σε δίκη. Παρά τις αντιδράσεις, σχεδόν αμέσως, 88 φοιτητές έλαβαν φύλλο πορείας, προκειμένου να παρουσιαστούν στο στρατό.

Με αφορμή αυτά τα γεγονότα, στις 21 Φεβρουαρίου 1973, 4.000 φοιτητές της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.) καταλαμβάνουν το κτίριο της σχολής στο κέντρο της Αθήνας επί της οδού Σόλωνος. Οι φοιτητές ζητούσαν την ανάκληση του νόμου 1347 που επέβαλε την στράτευση “αντιδραστικών νέων”, καθώς είχαν ήδη στρατολογηθεί με τη βία 88 συμφοιτητές τους. Στο Συντονιστικό της κατάληψης μετείχαν γνωστές σήμερα προσωπικότητες της δημόσιας ζωής (Όλγα Τρέμη, Νίκος Μπίστης, Στέφανος Τζουμάκας). Από την ταράτσα του κτιρίου καλούν τον Αθηναϊκό λαό να συμπαρασταθεί στον αγώνα που δίνουν για δημοκρατικές ελευθερίες και απαγγέλλουν τον όρκο:“Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στο όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α)των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β)του πανεπιστημιακού ασύλου, γ)της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων”. Δίνεται εντολή στην αστυνομία  να επέμβει,  υπέστησαν αστυνομική βία  πολλοί φοιτητές στους γύρω δρόμους. Τελικά δε θα παραβιαστεί το πανεπιστημιακό άσυλο. Ως προάγγελος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αναφέρονται συχνά τα γεγονότα στη Νομική [9].

Οι φοιτητές εμψυχώθηκαν από τη λαϊκή κινητοποίηση, με συνέπεια να προχωρήσουν και σε δεύτερη κατάληψη της Νομικής στις 20 Μαρτίου 1973. Οι πρυτανικές αρχές, αυτή τη φορά,  ζήτησαν την επέμβαση της αστυνομίας και η κατάληψη τελείωσε με δεκάδες  συλλήψεις φοιτητών και διαδηλωτών και τραυματισμούς. Όμως, ο δρόμος για την Εξέγερση στο Πολυτεχνείο στις 17 Νοεμβρίου 1973 είχε ανοίξει [10]. Σημαντικά επηρεάστηκε η εξέγερση των φοιτητών από τα νεανικά “επαναστατικά” κινήματα της δεκαετίας του ’60 και ειδικότερα από τα γεγονότα του Μάη του ’68 [11].

 

 

 

 

 

5.ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Για τρίτη φορά καταλαμβάνουν τη Νομική οι φοιτητές στις 8 Νοέμβρη 1973 [12]. Την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 1973  οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα, γίνονται φοιτητικές συγκεντρώσεις και ξεκίνησαν διαδηλώσεις  εναντίον του βάναυσου και καταπιεστικού στρατιωτικού καθεστώτος. Στη Νομική φτάνει η είδηση ότι στο Πολυτεχνείο συγκρούονται φοιτητές με την αστυνομία. Η είδηση αυτή δεν είναι αληθής [13].

Συγκροτείται διαδήλωση προς το Πολυτεχνείο. Έχουμε συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις που το έχουν περικυκλώσει. Πολλοί από τους διαδηλωτές μπαίνουν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου. Η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρισμένη. Το απόγευμα της ίδιας μέρας γίνεται πρόταση για κατάληψη του Ιδρύματος. Στο Πολυτεχνείο μέσα επικρατεί μαχητικό κλίμα. Ακούγονται αντιδικτατορικά συνθήματα. Λαμβάνεται η αυθόρμητη απόφαση για την κατάληψη του Πολυτεχνείου που οδηγεί σε μετωπική σύγκρουση με το καθεστώς [14].

“Ελεύθεροι Πολιορκημένοι” αυτοαποκαλούνταν oι φοιτητές, που οχυρώθηκαν μέσα στο κτίριο του Πανεπιστημίου επί της οδού Πατησίων και ξεκίνησαν τη λειτουργία του ανεξάρτητου ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου. Μέσα σε λίγες ώρες κατασκευάστηκε ο πομπός στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη. Ακούγεται το μήνυμα από τον ραδιοσταθμό “Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο. Σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων […]” Ακούγεται, επίσης, το πλέον ιστορικό μήνυμα: “Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία”. Εκφωνητές του σταθμού ήταν ο Δημήτρης Παπαχρήστος (1950-), ο Μίλτος Χαραλαμπίδης και η Μαρία Δαμανάκη (1952-) [15].

Στις  2.00 μ.μ., περίπου 5.000 φοιτητές έχουν συγκεντρωθεί στο χώρο του Πολυτεχνείου.  Γύρω στις 8 το βράδυ οι συγκεντρωμένοι είχαν πλέον πολλαπλασιαστεί. Μέσα στο κτίριο συνεχίζονταν οι Γενικές Συνελεύσεις, ενώ έξω από το Πολυτεχνείο πλήθαιναν τα συνθήματα κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Η ολοκληρωτική κατάληψη του Πολυτεχνείου και του γύρω χώρου έγινε στις 9.00 μ.μ. και σταμάτησε η κυκλοφορία των οχημάτων [16]. Μια ομάδα περίπου εκατό χουντικών νεολαίων της ακροδεξιάς οργάνωσης “Κόμμα 4^ης Αυγούστου” (Κ4Α) του Κώστα Πλεύρη (1939-) μαζί με παρακρατικούς και ασφαλίτες, το πρώτο βράδυ της κατάληψης του Πολυτεχνείου,  αποφάσισαν να οργανώσουν εισβολή στο Πολυτεχνείο, αλλά λόγω έλλειψης σχεδιασμού και ηγεσίας περιόρισαν το ρόλο τους στην παρεμπόδιση της τροφοδοσίας των φοιτητών από εξωτερικές ομάδες περιφρούρησης της κατάληψης [17].

Συγκροτήθηκαν συνεργεία φοιτητών, που έγραφαν συνθήματα σε τοίχους και σε πλακάτ.  Οι φοιτητές με μαρκαδόρους και sprey γεμίζουν τα αυτοκίνητα με συνθήματα, που μεταφέρονται έτσι ως τις πιο μακρινές συνοικίες της Αθήνας. Ανεβαίνουν στα τρόλεϋ και τα λεωφορεία, μοιράζουν προκηρύξεις και μιλούν στους επιβάτες. Τα απογεύματα η σύνθεση αλλάζει, έρχονται και οι εργαζόμενοι, άνθρωποι διαφόρων ηλικιών. Η συμμετοχή του κόσμου κλιμακώνεται μέρα με τη μέρα [18]. Σταδιακά τα αντικαθεστωτικά συνθήματα προσδίδουν στην κατάληψη χαρακτήρα εξέγερσης ενάντια σε ένα ανελεύθερο και καταπιεστικό καθεστώς, που ήδη συμπληρώνει περισσότερα από έξι χρόνια στην εξουσία. Η εξέγερση λαμβάνει πολιτικό χαρακτήρα [19].

Τα συλλαλητήρια, οι διαδηλώσεις, και οι εκδηλώσεις ενάντια στο καθεστώς της Χούντας προοδευτικά αυξήθηκαν. Κυρίως στην Αθήνα αλλά και σε άλλες πόλεις της επαρχίας δημιουργήθηκαν συνθήκες εξέγερσης. Κατά το χρονικό διάστημα από τις 14 Νοεμβρίου μέχρι και τις 17 Νοεμβρίου (και πιο περιορισμένα μέχρι τις 18 Νοεμβρίου) στήθηκαν οδοφράγματα και διεξήχθησαν οδομαχίες μεταξύ αστυνομίας και εξεγερμένων [20]. Το Πολυτεχνείο γίνεται χώρος ελεύθερης έκφρασης χωρίς δεσμεύσεις, περιορισμούς ή υποχρεώσεις.

Την Πέμπτη το βράδυ 15 Νοεμβρίου δημιουργήθηκε η ανάγκη σύγκλησης συνελεύσεων και εκλογής συντονιστικής επιτροπής της κατάληψης [21].   Καθοριστικής σημασίας ήταν η εκλογή Συντονιστικής Επιτροπής, στην οποία μετείχαν 22 φοιτητές και 2 εργάτες, που είχε ως σκοπό να καθοδηγήσει τον αγώνα. Στο Πολυτεχνείο εγκαταστάθηκαν πολύγραφοι, που δούλευαν νυχθημερόν, για να πληροφορούν τους φοιτητές και τον υπόλοιπο κόσμο για τις αποφάσεις των φοιτητικών συνελεύσεων και της Συντονιστικής Επιτροπής.  Στο Πολυτεχνείο οργανώθηκε νοσοκομείο και εστιατόριο, ενώ ανέλαβαν την περιφρούρηση του χώρου ομάδες φοιτητών, ξεχωρίζοντας τους ενθουσιώδεις και δημοκράτες Αθηναίους από τους προβοκάτορες [22].

Η ίδια ομάδα νεολαίων της οργάνωσης Κ4Α που είχε συγκεντρωθεί το πρώτο βράδυ της κατάληψης, μεταξύ των οποίων ήταν και ο μελλοντικός αρχηγός της Χρυσής Αυγής (Χ.Α.) Νίκος Μιχαλολιάκος (1957-), τη νύχτα της 16^ης Νοεμβρίου  αποφάσισαν να συνδράμουν τις δυνάμεις καταστολής και συγκεντρώθηκαν στη διασταύρωση των οδών Μπουμπουλίνας και Αλεξάνδρας, έξω από τα γραφεία της οργάνωσης. Ωστόσο, μετά την επίθεση ενός αγήματος αστυνομικών Διασκορπίστηκαν, καθώς το άγημα δεν αντιλήφθηκε την ταυτότητά τους. Ο Ηλίας Τσιαπούρης (ή Τσαπούρας), ένα από τα μέλη της ομάδας,  μαζί με άλλους παρακρατικούς ανέλαβε δράση, πυροβολώντας διαδηλωτές από την ταράτσα του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Τη δολοφονική και παρακρακτική δράση της οργάνωσης Κ4Α  αποκαλύπτει, ο στενός συνεργάτης του Νίκου Μιχαλολιάκου Γιάννης Περδικάρης, στο βιβλίο του “Χρυσή Αυγή-Πολιτικός Οδοδείκτης” που υπογράφει με το ψευδώνυμο Ιων Φιλίππου [23].

Έξω από το Πολυτεχνείο , στις 16 Νοεμβρίου, μεγάλες αστυνομικές δυνάμεις επιτέθηκαν εναντίον του συγκεντρωμένου πλήθους,  με δακρυγόνα, γκλομπς, και σφαίρες ντουμ-ντουμ (σφαίρες διασποράς). Οι περισσότεροι διαλύθηκαν. Όσοι έμειναν έστησαν οδοφράγματα συγκεντρώνοντας υλικά από νεοανεγειρόμενες οικοδομές και ανατρέποντας τρόλεϊ, προκειμένου να εξουδετερώσουν τα δακρυγόνα άναψαν φωτιές. Η αστυνομία έκανε χρήση όπλων, παρ’ όλα αυτά δεν κατάφερε να πετύχει το στόχο της, την καταστολή της εξέγερσης [24].

 

6.17^η ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ:ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΠΥΣΤΡΙΕΣ

Η Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1973 αποτέλεσε το σημείο καμπής της εξέγερσης, που έμελε να μετατρέψει την κατάληψη σε αιματοκύλισμα, σε αιματοχυσία. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος δεν είχε δώσει μέχρι εκείνη τη στιγμή εντολή για βίαιη ανακατάληψη του Πολυτεχνείου. Σκεφτόταν το πολιτικό κόστος. Έκρινε πως το κόστος για βίαιη ανακατάληψη ήταν πολύ μεγαλύτερο από το κόστος της ανεκτικότητας [25].

Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος το βράδυ της 16^ης Νοεμβρίου αποφάσισε την επέμβαση των δυνάμεων του Στρατού. Είχε διαπιστώσει ότι η αστυνομία αδυνατούσε να εισέλθει στο Πολυτεχνείο. Τρεις μοίρες Λ.Ο.Κ. και μία μοίρα αλεξιπτωτιστών από τη Θεσσαλονίκη συγκεντρώθηκαν κοντά στο σταθμό Λαρίσης. Κατέβηκαν τρία άρματα μάχης  από το Γουδή προς το Πολυτεχνείο. Τα δύο στάθμευσαν στις οδούς Στουρνάρα και Τοσίτσα, αποκλείοντας τις πλαϊνές πύλες του ιδρύματος ενώ το τρίτο έλαβε θέση απέναντι από την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου. Η Συντονιστική Επιτροπή των φοιτητών ζήτησε διαπραγματεύσεις, αλλά το αίτημά τους αυτό απορρίφθηκε [26].

Ήταν λίγο μετά τις τρεις τα ξημερώματα της 17^ης  Νοεμβρίου 1973, όταν άρχισαν να κινούνται οι ερπύστριες του άρματος που στεκόταν μέχρι εκείνη τη στιγμή απέναντι από την πύλη του Πολυτεχνείου [27]. Το τανκ κατεδάφισε με ορμή την κεντρική πύλη του ιδρύματος, παρά το γεγονός ότι λίγο πριν διεξάγονταν διαπραγματεύσεις για ασφαλή αποχώρηση των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου. Δύο-τρεις φοιτητές που βρίσκονται πίσω από την πύλη συνθλίβονται, κατά την είσοδο του άρματος (γεγονός “λίαν πιθανό αλλά ανεπιβεβαίωτο” σύμφωνα με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά) [28]. Η φοιτήτρια Πέπη Ρηγοπούλου  τραυματίστηκε σοβαρά από τα συντρίμμια. Είχε συντριπτικά κατάγματα στα πόδια [29].

Eκκλήσεις έκανε o σταθμός του Πολυτεχνείου στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και στη συνέχεια ο εκφωνητής απήγγειλε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος στον χώρο του Πολυτεχνείου η μετάδοση συνεχίστηκε. Στο κεντρικό προαύλιο μαζεύτηκαν οι φοιτητές που είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Μετά την πτώση της πύλης εισέβαλαν στο Πολυτεχνείο μοίρες των Λ.Ο.Κ., μαζί με ομάδες αστυνομικών-μυστικών και μη- και κυνήγησαν τους φοιτητές. Οι οποίοι προσπάθησαν να διαφύγουν στους γύρω δρόμους, πηδώντας από τα κάγκελα. Τους κυνηγούσαν πεζοναύτες, αστυνομικοί, ΕΣΑτζήδες. Επίσης τους εξεγερθέντες καταδίωξαν και άνδρες της Κ.Υ.Π.

Μια μονάδα των Λ.Ο,Κ, θα οδηγήσει τους φοιτητές, χωρίς βια, έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη. Στα δυο πεζοδρόμια της οδού Στουρνάρη περίμεναν οι αστυνομικές δυνάμεις τους φοιτητές. Επιτέθηκαν στους φοιτητές οι αστυνομικοί.. Κάποιοι από τους στρατιώτες  αποφασίζουν να περιφρουρήσουν την έξοδο των φοιτητών από το Πολυτεχνείο (σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά). Οι στρατιώτες σε ορισμένες περιπτώσεις επενέβησαν και εναντίον των αστυνομικών που βιαιοπραγούσαν κατά των φοιτητών. Πολλοί από τους φοιτητές βρήκαν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες και σώθηκαν. Από γειτονικές ταράτσες άνοιξαν πυρ ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας. Στο πόστο τους παρέμειναν και συνέχισαν να εκπέμπουν για 40 λεπτά μετά την έξοδο των φοιτητών οι εκφωνητές του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου, οπότε συνελήφθησαν [30].

Πολλοί συνελήφθησαν κα μεταφέρθηκαν στην Ε.Σ.Α. και στη Γενική Ασφάλεια.
Στις 17 Νοεμβρίου, σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας, συνελήφθησαν 840 άτομα. Μετά τη Μεταπολίτευση, ανακρινόμενοι αξιωματικοί της Αστυνομίας,  ανέφεραν ότι οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τα 2.400 άτομα.

Ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, αμέσως μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, κήρυξε στρατιωτικό νόμο. Στις 25 Νοεμβρίου ο Παπαδόπουλος ανατράπηκε με πραξικόπημα. Πρόεδρος ορκίστηκε ο αντιστράτηγος Φαίδων Γκιζίκης (1917-1999) και Πρωθυπουργός της νέας κυβέρνησης ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος (1919-2000). Όμως ισχυρός ανήρ του νέου καθεστώτος ήταν ο διοικητής της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας (Ε.Σ.Α.), ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης (1923-2010), που επέβαλλε ένα σκληρότερο καθεστώς από εκείνο του Παπαδόπουλου [31].

 

7.ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια φιλολογία γύρω από τον αριθμό των νεκρών κατά τη διάρκεια της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου και την επιχείρηση καταστολής της από το στρατό και τις αστυνομικές δυνάμεις. Παραμένει ακόμα και σήμερα ένα δισεπίλυτο πρόβλημα το ζήτημα του ακριβούς αριθμού των νεκρών. Πρόκειται για ένα θέμα με έντονη πολιτική και ψυχολογική φόρτιση. Υπάρχει γύρω από αυτό το ζήτημα χαώδης και ατεκμηρίωτη πληροφόρηση. Αυτή η κατάσταση λειτουργεί ως άλλοθι και δίνει το περιθώριο στους υποστηρικτές του καθεστώτος και τους κάθε λογής :”αναθεωρητές” της ιστορίας να μιλούν για “παραμύθια της Αριστεράς” για τον αριθμό των νεκρών. Επίσης, διατυπώνεται η άποψη από αυτή τη μερίδα κόσμου, ότι δεν υπήρχαν νεκροί μέσα στο Πολυτεχνείο [32].

 

 

7.1|ΟΙ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΦΗΜΕΣ  

Η χούντα, αμέσως μετά την εισβολή του στρατού στο Πολυτεχνείο, ανακοίνωσε ότι κατά τη διάρκεια των αιματηρών επεισοδίων  υπήρξαν 4 νεκροί. Τελικά τους 15 έφθασε ο συνολικός αριθμός των επίσημα αναγνωρισμένων νεκρών από τη χούντα. Φήμες έκαναν λόγο για 100, 200, ακόμα και 500 νεκρούς. Υπήρχαν ακόμη φήμες για ομαδικούς τάφους στο νεκροταφείο Ζωγράφου. Σε συνέντευξη που έδωσε στην αμερικανική εφημερίδα “Cincinnati Enquirer” στις 27-05-1973, ο ταγματάρχης Γεώργιος Σφακιανάκης, στρατιωτικός ιατρός, έκανε λόγο “για 400 ή 500 συνολικά νεκρούς στο Πολυτεχνείο” [33].

Aστυνομικοί και Στρατιώτες έβαλαν κατά πολιτών με πραγματικά πυρά μέχρι και την επόμενη μέρα των γεγονότων του Πολυτεχνείου, στις 18 Νοεμβρίου, με συνέπεια αρκετούς θανάτους στον χώρο γύρω από το Πολυτεχνείο, αλλά και στην υπόλοιπη Αθήνα. Υπό την πίεση της κοινής γνώμης, μετά την Μεταπολίτευση, ανατέθηκε στον εισαγγελέα Δημήτριο Τσεβά το Σεπτέμβριο του 1974, να διενεργήσει προκαταρκτική εξέταση. Από τον εισαγγελέα Τσεβά έγινε η πρώτη επίσημη καταγραφή των νεκρών του Πολυτεχνείου τον Οκτώβριο του 1974 [34].

 

 

 

7.2|ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ

Ο δημοσιογράφος Γρηγόριος Παπαδάτος υπέβαλε στις 17-11-1974 στον εισαγγελέα Τσεβά ένα κατάλογο με 59 ονόματα νεκρών. Ισχυρίζονταν ότι τα ονόματα αυτά αντιστοιχούσαν στους νεκρούς εκείνων των ημερών. Σύντομα, ο εισαγγελέας Τσεβάς διαπίστωσε ότι ο κατάλογος που του παρουσίασε ο δημοσιογράφος Παπαδάτος δεν ήταν αξιόπιστος. Στη δίκη του Πολυτεχνείου δήλωσε ότι “με στοιχεία έχω διαπιστώσει ότι υπάρχουν 26 με 30 νεκροί” [35].

 

 

7.3|ΟΙ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΤΣΑΓΚΟΥΡΝΗ

Ο Παντελής Τσαγκούρνης ήταν στρατιώτης κατά τη διάρκεια των γεγονότων του Πολυτεχνείου και υπηρετούσε στο Πεντάγωνο. Ως μάρτυρας ο Τσαγκούρνης προέβη σε “συνταρακτικές αποκαλύψεις”, κατάθεσε ότι είχε δει στο Επιτελείο μια αναφορά του συνταγματάρχη Ντερτιλή, σύμφωνα με την οποία “ο μέχρι τότε αριθμός των νεκρών ήταν 423”. Στη συνέχεια ανασκεύασε τους ισχυρισμούς του, στη δίκη δε του Πολυτεχνείου υποστήριξε ότι ο αριθμός αφορούσε σε νεκρούς και τραυματίες συνολικά [36].

 

 

7.4|ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΣΕΒΑ

Ο εισαγγελέας Δημήτριος Τσεβάς στο πόρισμα του της 14-10-1974 εκτιμούσε ότι ο αριθμός των νεκρών μπορεί να φθάνει τους 34. Ο Τσεβάς εντόπισε 18 επίσημους-επώνυμους ή  πλήρως βεβαιωθέντες νεκρούς και 16 άγνωστους “βασίμως προκύπτοντες”.

 

 

 

7.5|Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΖΑΓΚΙΝΗ

Ένα χρόνο αργότερα, στις 28-07-1975, ο αντιεισαγγελέας εφετών Ιωάννης Ζαγκίνης εισάγοντας τη δικογραφία στο Συμβούλιο Εφετών έκανε λόγο για 23 νεκρούς και 126 απόπειρες ανθρωποκτονίας. Κατά τη διάρκεια της δίκης του Πολυτεχνείου (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1975) ο αριθμός των νεκρών αυξήθηκε σε 24 [37].

 

 

 

 

7.6|Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ

Από τα μέσα του 2002 το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε.( διεξήγαγε ιστορική έρευνα με τίτλο “Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973”. Την έρευνα υπογράφει ο Διευθυντής Ερευνών Λεωνίδας  Καλλιβρετάκης. Η έρευνα ολοκληρώθηκε το 2003. Σύμφωνα με την έρευνα του Ε.Ι.Ε., έχουν καταγραφεί εικοσιτέσσερις (24) πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις νεκρών. Ενώ έχει συγκροτηθεί κατάλογος δεκαέξι (16) ανώνυμων περιπτώσεων νεκρών. Η έρευνα τέλος έχει θέσει στο μικροσκόπιο των ερευνητών τριάντα (30) επώνυμες περιπτώσεις, που εμφανίζονται σε αρκετούς καταλόγους από το 1974, χωρίς να έχουν ποτέ τεκμηριωθεί. Η προκαταρκτική έρευνα πιστοποίησε 1.103 τραυματίες, σύμφωνα με καταστάσεις που απέστειλαν στον εισαγγελέα Τσεβά οι κλινικές, τα νοσοκομεία και ορισμένοι μεμονωμένοι ιατροί. Σε 2.000 περίπου ανεβάζουν το σύνολο των τραυματιών (νοσηλευθέντων και μη) ορισμένες εκτιμήσεις[38].

 

 

7.7|Ο “ΕΠΙΣΗΜΟΣ” ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ

Με μέριμνα κυρίως της Προο­δευτικής Ένωσης Μητέρων Ελλάδας (Π.Ε.Μ.Ε.) έχει συνταχθεί ο  κατάλογος αυτός. Περιλαμβάνει 88 ονόματα, που δεν αναφέρονται αποκλειστικά στην περίοδο του Νοεμβρίου 1973, αλλά σε όλο το χρονικό διάστημα της επταετίας (1967-1974) [39].

 

 

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Μετά το Πολυτεχνείο και τη βίαιη καταστολή της Εξέγερσης ακολουθεί η τραγωδία της Κύπρου. Έχουμε την τουρκική εισβολή τον Ιούλιο του 1974. Η Δικτατορία τν Συνταγματαρχών κατέρρευσε στις 23 Ιουλίου του 1974. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο ρίχνει την χούντα. Ο Πρόεδρος Γκιζίκης και ο αντιστράτηγος Ντάβος, διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού, κάλεσαν από την Γαλλία που ήταν αυτοεξόριστος τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, να επιστρέψει στην Ελλάδα για να επαναφέρει τη δημοκρατική διακυβέρνηση στον τόπο. Η Ελλάδα μεταβαίνει στην Μεταπολίτευση.

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ

 

[1] CNA News, 2018, https://www.cna.gr/stories/exegersi-tou-politechniou.

[2] Σακελλαρόπουλος, Σωτήρης, Ιστοσελίδα καθ.Σακελλαρόπουλου. 2015, http://spyrossakellaropoulos.com/keimenaDetails.php?nid=124.

[3] Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών, https://www.sansimera.gr/articles/217.

[4] Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών, https://www.sansimera.gr/articles/190.

[5] Κατσίμη, 2017, https://www.youtube.com/watch?v=5Jj2H9IQ-84.

[6] Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών, https://www.sansimera.gr/biographies/194 και Δήμος Κέρκυρας, http://www.corfu.gr/web/guest/visitor/history/greece_integration.

[7] Χρηστίδης, 2014, 100.

[8] Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών, https://www.sansimera.gr/articles/217.

[9] Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών, https://www.sansimera.gr/articles/217 και Το Καποδιστριακό, περιοδ.εκδ.Ε.Κ.Π.Α., 2007, http://kapodistriako.uoa.gr/stories/102_sy_01/index.php?m=2#link03.

[10] Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών, https://www.sansimera.gr/articles/217.

[11] Ευθυμίου, εφημ.Το Βήμα, 1998, https://www.tovima.gr/2008/11/24/archive/o-apoixos-stin-ellada.

[12] Αγώνας της Κρήτης, ηλεκτ.έκδοση, 2017,  http://agonaskritis.gr/%CF%84%CE%BF-%CF%86%CE%BF%CE%B9%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B5%CE%BE%CE%AD%CE%B3%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85.

[13] Δαφέρμος, 2009, 6.

[14] Ό.π., 8.

[15] Αθήνα 9.84-Μουσείο Ραδιοφωνίας, 2007, http://web.archive.org/web/20071217165423/http://www.athina984fm.gr/mouseio/polutexneio.htm

[16] CretaLive, 2017, https://www.cretalive.gr/history/otan-ksekinhse-h-pio-eleytherh-ekpomph-ton-poliorkhmenon.

[17] Ψαρράς, Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2013, http://archive.efsyn.gr/?p=149587.

[18] Κουτάντος, 2016, https://www.youtube.com/watch?v=2KyP7qwp4j4.

[19] Χρηστίδης, 2014, 116.

[20] Protagon, 2015, https://www.protagon.gr/epikairotita/to-xroniko-tis-eksegersis-twn-foititwn-sto-polytexneio-8542.

[21] Δαφέρμος, 2009, 9.

[22]Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών,  https://www.sansimera.gr/articles/190.

[23] Ψαρράς, Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2013, http://archive.efsyn.gr/?p=149587 και Ψαρράς, TVXS, 2013, https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/oi-%C2%ABxrysaygites%C2%BB-sto-polytexneio-toy-73-toy-dimitri-psarra.

[24] Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο,  Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών https://www.sansimera.gr/articles/190.

[25] Κορνέτης, 2015, 535.

[26] Χρηστίδης, 2014, 116 και Σαν Σήμερα, Πολιτιστικό Ινστιτούτο,  Ακαδημαϊκών Ερευνών και Μελετών https://www.sansimera.gr/articles/190.

[27] The Caller, 2018,  https://thecaller.gr/xronomixani/i-exergesi-tou-polytexneiou.

[28] Βιβλιοθήκη Επαναστατικής Διερεύνησης Βραχόκηπος, http://www.vrahokipos.net/old/history/gr/polytexneio/Tsevas.htm.

[29] Χατζίδης, Το Βήμα OnLine, 2008, https://www.tovima.gr/2008/11/24/archive/o-stratiwtis-odigos-toy-tank-poy-gkremise-tin-pyli-toy-polytexneioy-spaei-ti-siwpi-toy-kai-milaei-prwti-fora-gia-to-makeleio-tis-17is-noembrioy-1973.

[30] Χατζίδης, Το Βήμα OnLine, 2008, https://www.tovima.gr/2008/11/24/archive/o-stratiwtis-odigos-toy-tank-poy-gkremise-tin-pyli-toy-polytexneioy-spaei-ti-siwpi-toy-kai-milaei-prwti-fora-gia-to-makeleio-tis-17is-noembrioy-1973 και Βλασίδης, Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (Μ.Π.Ε.), http://www.hri.org/MPA/gr/other/17_11/epembash.html.

[31] Βερέμης, The Huffington Post, 2018, https://www.huffingtonpost.gr/entry/21e-aprilioe-1967-2018-e-periptose-toe-demetre-ioannide-e-kepros-kai-e-toerkia_gr_5ad9bf6be4b029ebe02317bd και Παρασκήνιο, 2013,  https://www.paraskhnio.gr/i-anatropi-toy-georgioy-papadopoyloy

[32] Καλλιβρετάκης, 2004, 38.

[33] Ό.π., 39.

[34] Πατρίς, εφημερίδα Ηρακλείου, 2009, https://archive.patris.gr/articles/168922/104869.

[35] Καλλιβρετάκης, 2004, 39-40.

[36] Ό.π., 40.

[37] Μπογιόπουλος, The Press Project, 2016, https://www.thepressproject.gr/article/103032/Upirksan-nekroi-sto-Polutexneio.

[38] Καλλιβρετάκης, 2004, 38, 44-45.

[39] Ό.π., 43.