Αναδημοσίευση
από την αγγλόγλωσση έκδοση της «Καθημερινής»
ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΛΑΨΗΣ
Antonis Klapsis
30.09.2018: 16:01
- Για την ψηφιοποίηση και τη Μετάφραση Απόστολος Μαγκαρδάς (Apostolos Magkardas)
Τίτλος πρωτότυπου άρθρου: The Prespes agreement: A critical (re)evaluation
FYROM Referendum, Politics, Diplomacy
Στις 17 Ιουνίου, η Ελλάδα και η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας υπέγραψαν συμφωνία στους Ψαράδες, ένα μικρό χωριό στην περιοχή της λίμνης Πρεσπών, με το οποίο στόχευαν να επιλύσουν τη διαφωνία ονόματος μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η συμφωνία των Πρεσπών χαιρετίστηκε σχεδόν ομόφωνα από τη διεθνή κοινότητα ως ένα ιστορικό και θετικό βήμα προς την κατεύθυνση της εξασφάλισης της ειρήνης και της σταθερότητας στα Βαλκάνια. Η ικανοποίηση ήταν ακόμη μεγαλύτερη μεταξύ των μελών του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς αντιλήφθηκαν τη συμφωνία ως μέσο εξασφάλισης του φιλοδυτικού προσανατολισμού των Σκοπίων και ελαχιστοποίηση της ρωσικής επιρροής στην ΠΓΔΜ.
Σύμφωνα με τη συμφωνία, οι δύο υπογράφοντες αμοιβαίως δέχτηκαν ότι το επίσημο όνομα της ΠΓΔΜ θα είναι η «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας» («Βόρεια Μακεδονία» για συντομία). Το νέο όνομα θα αντικατοπτρίζεται στο σύνταγμα της χώρας (το οποίο θα τροποποιηθεί για το σκοπό αυτό) και θα χρησιμοποιηθεί από όλους και για όλους τους σκοπούς. Πρόκειται πράγματι για έναν δίκαιο συμβιβασμό. Κάνει μια σαφή γεωγραφική διάκριση μεταξύ του βόρειου γείτονα της Ελλάδας και της ελληνικής περιοχής της Μακεδονίας. Δε θα ήταν τελείως ρεαλιστικό να περιμένουν οι Έλληνες ότι θα μπορούσαν να καταλήξουν σε συμφωνία χωρίς να δεχτούν τη χρήση της λέξης «Μακεδονία» στο όνομα της γειτονικής χώρας τους. Παραμένοντας αδιάλλακτη σε αυτό το θέμα, η Αθήνα θα απορρίψει ουσιαστικά κάθε είδους διαπραγματεύσεις, αφήνοντας έτσι το πρόβλημα ανοιχτό. Όλοι οι καλοπροαίρετοι σχολιαστές της συμφωνίας (και εγώ συμπεριλαμβάνω τον εαυτό μου σε αυτήν την κατηγορία) συμφωνούν περισσότερο ή λιγότερο σε αυτό, προσθέτοντας ότι είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας να εδραιωθούν εγκάρδιες σχέσεις με τη «Βόρεια Μακεδονία», η ύπαρξη της οποίας είναι επωφελής για την Ελλάδα.
Ωστόσο, από την ελληνική σκοπιά, αυτό είναι ουσιαστικά η μόνη θετική πτυχή της συμφωνίας. Μεταξύ των πολλών ρητρών της, υπάρχουν δύο που είναι οι πιο ενοχλητικές. Το πρώτο αφορά την εθνικότητα των πολιτών της «Βόρειας Μακεδονίας». Σύμφωνα με τη συμφωνία, αυτή η εθνικότητα θα καταχωρείται σε όλα τα ταξιδιωτικά έγγραφα ως «μακεδόνας / πολίτης της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας». Είναι απολύτως παράδοξο ότι η εθνικότητα δεν αντικατοπτρίζει άμεσα το όνομα της χώρας: Για να δώσουμε μόνο ένα παρόμοιο παράδειγμα, οι πολίτες της Νότιας Αφρικής ονομάζονται νοτιοαφρικανοί, όχι αφρικανοί, όταν αναφέρονται στην εθνικότητά τους. Είναι αλήθεια ότι η εθνικότητα είναι διαφορετική από την εθνότητα / εθνικισμός: Η πρώτη αναφέρεται στη νομική σχέση μεταξύ ενός πολίτη και της χώρας προέλευσής του, ενώ η δεύτερη αναφέρεται στην εθνική συνείδηση ενός ατόμου. Αλλά ακριβώς για αυτόν τον προφανή λόγο θα περίμενε κανείς τη χρήση του όρου «Βόρειος Μακεδόνας» όταν αναφερόταν στην εθνικότητα. Στην πραγματικότητα, στο πλαίσιο της συμφωνίας, η εθνικότητα φαίνεται να είναι απλώς ένας ευφημισμός για την εθνότητα.
Η υπόθεση αυτή ενισχύεται περαιτέρω από τις διατάξεις της συμφωνίας σχετικά με την επίσημη γλώσσα της «Βόρειας Μακεδονίας» – και αυτό είναι το δεύτερο προβληματικό σημείο της συμφωνίας των Πρεσπών. Σύμφωνα με το άρθρο 1 (3γ), αυτή η γλώσσα χαρακτηρίζεται ως «μακεδονική». Είναι αλήθεια ότι η συμφωνία υπογραμμίζει ότι αυτή η γλώσσα είναι μέσα στην ομάδα των νότιων σλαβικών γλωσσών και επομένως δεν συνδέεται με την αρχαία ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό. Ωστόσο, αυτή η διάκριση δεν αλλάζει το γεγονός ότι, ανεξάρτητα από ό, τι λέει η ελληνική κυβέρνηση, για τον υπόλοιπο κόσμο, άτομα με «μακεδονική υπηκοότητα» που μιλούν την «μακεδονική γλώσσα» θα θεωρούνται αυτομάτως ως εθνοτικοί «Μακεδόνες». Αυτό εμπεριέχεται στο κείμενο της ίδιας της συμφωνίας, του οποίου το άρθρο 7 παράγραφος 3 ορίζει ότι, σε σχέση με τη «Βόρεια Μακεδονία», ο όρος «μακεδονικός» υποδηλώνει τη «γλώσσα, τους ανθρώπους και τις ιδιότητές τους, με τη δική τους ιστορία, και κληρονομιά «: Είναι δύσκολο να σκεφτούμε μια ακριβέστερη περιγραφή της εθνότητας. Οι επαναλαμβανόμενες δημόσιες δηλώσεις του Πρωθυπουργού της ΠΓΔΜ Ζόραν Ζάεφ επιβεβαιώνουν την υπόθεση ότι, τελικά, αυτός ήταν ο κύριος στόχος της κυβέρνησης στα Σκόπια: να δώσει μέρος του ονόματος, προκειμένου να κερδίσει την άμεση ή έμμεση αναγνώριση της ύπαρξης ενός μακεδονικού έθνους από την Ελλάδα.
Η διαπραγμάτευση είναι η τέχνη της δημιουργίας συμβιβασμών. Δεν μπορείτε να περιμένετε ότι οποιοσδήποτε συμβιβασμός θα ικανοποιήσει τις επιθυμίες του 100 τοις εκατό. Αλλά στην περίπτωση της συμφωνίας των Πρεσπών, η ελληνική πλευρά έδωσε πολύ περισσότερα από όσα ήταν απαραίτητα για την επίτευξη συμβιβασμού. Είναι πιθανό ορισμένες από τις διατάξεις της συμφωνίας να δημιουργήσουν νέα προβλήματα στο όχι τόσο μακρινό μέλλον.
Όλα τα σημάδια δείχνουν ότι η συμφωνία θα εγκριθεί από τον λαό της ΠΓΔΜ στο δημοψήφισμα της Κυριακής και ότι μέσα στους επόμενους μήνες η κυβέρνηση στα Σκόπια θα διασφαλίσει ότι το Κοινοβούλιο θα επικυρώσει τη συμφωνία και θα προβεί στις απαραίτητες συνταγματικές τροποποιήσεις. Με αυτόν τον τρόπο, θα εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις της σύμφωνα με τη συμφωνία. Στη συνέχεια, η Αθήνα θα εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της. Και αυτό είναι που τα πραγματικά προβλήματα μπορεί να αρχίσουν για την Ελλάδα.
Ο Αντώνης Κλαψής είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Νεάπολης στην Πάφο, Κύπρος.
Δημόσιος Λόγος 